Veertien auteurs laten zich in de publicatie ”De jacht naar rust. Het tegoed van het christendom” (uitg. Eburon, Utrecht) inspireren door tal van christelijke denkers uit de protestantse en rooms-katholieke traditie. Achter de onrust in de huidige samenleving schuilt een innerlijke rusteloosheid van het menselijk bestaan als zodanig, is de hoofdconclusie van de bundel. De besproken denkers laten zien dat rust in christelijk perspectief niet bestaat uit nietsdoen of uitrusten, maar in een tijd gevuld door ”contemplatie”, zoals tot uiting komend in gebed, liturgie, met name de kloostertraditie.

Maarten Vogelaar is in Amsterdam een centrum begonnen voor jongvolwassenen die door stress, prestatiedruk en onzekerheid sterk voelen geleefd te worden, schrijft hij. Hij constateert dat technologie, in het bijzonder de opkomst van internet en beeldscherm, een belangrijke bron van onrust is. Technologie vervreemdt de mens van zichzelf en zijn omgeving, aldus Vogelaar. „Het is opmerkelijk dat onze grootouders nauwelijks vrije tijd hadden, maar weinig klaagden over drukte, stress of opgebrand zijn.”

Historicus Wouter Beekers stelt dat Nederland een „burn-outfabriek” is geworden en de politici midden in de dynamiek van die fabriek zijn beland. Als oververmoeidheid een sociale kwestie is geworden, dan is de politiek geen onderdeel van de oplossing. Zij is onderdeel van het probleem. Hij stelt vast dat de fiscale prikkel voor ouders om beiden te werken nergens zo groot is als in Nederland.

Niet terugtrekken

In de oudheid was filosofische bezinning alleen weggelegd voor de welgestelden, een elite die het lichamelijke werk overliet aan arbeiders. Kerkvaders lieten volgens filosoof Joost Hengstmengel zien dat mensen niet per se vrij hoeven te zijn van arbeid of andere verplichtingen, om ruimte te maken voor geestelijke bezinning. Het is mogelijk om in het alledaagse leven rust te ervaren door „biddend te werken en werkend te bidden.” De hemelse rust relativeert vrije tijd en werk dus niet, aldus onderzoeker Wilco de Vries over Augustinus, maar „ordent” ze.

Het boek hekelt de prestatiesamenleving waarin de mens zich voortdurend moet waarmaken en alles getoetst wordt aan protocollen, het bruikbare en nuttige. Onderzoeker Van Putten wijdt een beschouwing aan de Duitse rooms-katholieke filosoof Josef Pieper (1904-1997), die rust de bestaansvoorwaarde voor een cultuur noemt. Rust is een innerlijke kalmte waarin de mens ontspannen de dingen láát gebeuren en zich openstelt voor de waarheid buiten hem. Rust heeft vooral ook een feestelijk karakter, gepaard met vreugde, liefde en overvloed. Dat staat volgens hem haaks op de prestatiegeneratie die permanent zichzelf wil verbeteren, het maximale uit zichzelf wil halen en zo in een heilloze uitputtingsslag opbrandt.

De titel drukt een paradox uit: we jágen, onrustig dus, naar rust, maar krijgen die niet.

Van Putten: „Klopt, omdat we denken dat de rust ook maakbaar is. Zij moet snel gebeuren, een quick fix in tien stappen of honderd dagen. Of de rust moet vooral nuttig en bruikbaar zijn en productiviteit opleveren. Maar dan verval je weer in de illusie van maakbaarheid, in de zin van: ik moet eraan werken. Rust is vooral een kwestie van ontvangen. Daarin ligt juist het tegoed van het christendom. De rust zit niet in de mens maar komt van buiten, van God, en die mag je als een geschenk, een genade, ontvangen. Maar niet als een fatalisme, want je kunt je erin oefenen door je karakter en bepaalde deugden hierin te vormen. Dat is een proces van de lange adem.”

Hoe kunnen we rust vinden in de hectiek van deze wereld?

„Door in ieder geval je niet af te keren van deze wereld. Rust oefenen doe je midden in het actieve leven. Dat is wat anders dan wat je vaak hoort: jezelf opladen en dan er weer flink tegenaangaan, het volle leven in. Rust is er om het leven te bekronen, het goede van de schepping te omarmen en dat vooral te vieren in de liturgie. Als rust de grondtoon van je leven is, gedragen door een innerlijke kalmte, behoed je dat voor hyperactivisme, maar kun je je wel bezig houden met de grote vragen in politiek en samenleving. Dat is de diepe waarheid van het christendom: het verbindt innerlijke rust met een volop deelnemen aan het dagelijkse leven, maar dan, als het goed is, zonder de gevolgen van stress, oververmoeidheid en opgebrand-zijn.”