Wat is de kwestie?

Het Congres van de staat Mississippi heeft in 2018 een wet aangenomen die abortussen na vijftien weken zwangerschap, op een enkele uitzondering na, verbiedt. Jackson Women’s Health Organization, de enige abortuskliniek die nog in de staat Mississippi open is, heeft deze wet aangevochten en kreeg van de rechter gelijk. Het Hof van Beroep voor het vijfde circuit (die beroepszaken uit Texas, Louisiana en Mississippi behandelt) bevestigde de beslissing van de lagere rechtbank, maar Mississippi ging in beroep bij het federale hooggerechtshof. Dat moet bepalen is of de wet van Mississippi grondwettig is.

Wat staat er in de grondwet?

Feitelijk niets. Het recht op abortus in de VS is er dankzij het Roe versus Wade-arrest van het hooggerechtshof uit 1973. Daarbij ging het om een bezwaar dat Jane Roe (schuilnaam voor Norma McCorvey) maakte tegen een wet in Texas die abortus strafbaar stelde. Het hooggerechtshof bepaalde daarop dat elke burger in de VS het recht heeft op abortus. Het argument dat de opperrechters daarbij gebruikten, was het grondwettelijk recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer van elke burger. Op grond daarvan stelde het hof dat elke vrouw mag besluiten of ze een zwangerschap wil afbreken.

Maar dat betekent dan ook dat ongeboren leven in de VS onbeschermd is?

Dat betwisten juristen in de VS. De opperrechters zeiden in 1973 dat de VS óók het ongeboren leven willen beschermen. Zij gaven abortus enkel in de eerste drie maanden geheel vrij. Voor de daarop volgende drie maanden stelden ze enkele beperkingen in en voor de laatste drie maanden een verbod. In 1992 bevestigde het hooggerechtshof deze uitspraak in een zaak van abortuskoepel Planned Parenthood versus de Democratische prolifegouverneur Bob Casey. Daarbij stelde het hof dat abortus is toegestaan tot het moment dat een foetus levensvatbaar is, rond de vierentwintig weken.

Dat laatste punt hebben de lagere rechters nu aangegrepen om de wet van Mississippi te verbieden. Zij zeggen dat de staat niet heeft aangetoond dat een foetus van vijftien weken levensvatbaar is.

Waarom is er nu zoveel ophef?

Dat heeft allereerst te maken met de huidige samenstelling van de hoogste rechtbank in de VS. Onder president Trump zijn er drie nieuwe, conservatieve rechters benoemd. Daardoor is er nu –voor het eerste sinds de jaren dertig van de vorige eeuw– een meerderheid van zes conservatieve rechters tegenover drie progressieve. De prolifebeweging in Amerika hoopt dat deze conservatieve meerderheid het recht op abortus in Amerika zal inperken. De abortusbeweging daarentegen maakt zich zorgen.

Gaat het hooggerechtshof de wet goedkeuren?

Dat is nog niet zeker. Er zijn enkele redenen om te denken dat de opperrechters niet zo ver zullen gaan. In de eerste plaats zou dat betekenen dat het hooggerechtshof terugkomt op het Roe versus Wade-arrest. Dat is heel ongebruikelijk. Alleen als uitspraken in de loop van de jaren echt onacceptabel zijn geworden, gebeurt dat. Een voorbeeld is een vonnis uit 1896 dat de rassenscheiding in de zuidelijke staten goedkeurde. Weliswaar is dit arrest nooit echt herroepen, maar wetgeving uit de jaren zestig van de vorige week heeft dit vonnis praktisch krachteloos gemaakt.

Een tweede punt is de vrees voor het politiseren van de rechtspraak. Rechterlijke uitspraken mogen niet afhankelijk zijn van de politieke wind die er waait of van de persoonlijke voorkeuren van opperrechters. Het moet gaan om een zuiver juridische afweging.

Dus de hoop van de prolifebeweging is misplaatst?

Ook dat kan niet zonder meer worden gezegd. Opvallend is dat het hooggerechtshof eerder dit jaar de strengere abortuswet van de staat Texas niet zonder meer verbood; terwijl die wel strijdt met de uitspraak van 1973.

Ook is opvallend dat het hooggerechtshof de wet van Mississippi niet al op formele gronden heeft afgewezen, maar bereid is er inhoudelijk naar te kijken. Dat is een breuk met de bestaande praktijk waarbij strenge abortuswetten na marginale toetsing onwettig werden verklaard.

Wat zal het effect zijn als het hooggerechtshof de wet uit Mississippi goedkeurt?

Een dergelijk arrest heeft niet alleen betekenis voor de staat Mississippi, maar ook voor andere staten. Concreet betekent dit dat individuele staten kunnen besluiten om strengere wetten in te voeren waardoor het recht op abortus fors wordt ingeperkt. Momenteel zijn er in ruim twintig staten voorstellen daarvoor.

Tegelijk is dan de vraag hoe lang dit stand houdt. President Joe Biden heeft al aangekondigd dan een federaal wetsvoorstel in te dienen waardoor in heel de VS het recht op abortus legaal wordt. Gelet op het feit dat de Democraten momenteel een meerderheid in het Congres hebben, zou een dergelijk wet kans van slagen hebben.

Hoewel, de uitspraak van het hooggerechtshof valt pas in het late voorjaar van 2022 te verwachten. Enkele maanden later zijn er Congresverkiezingen en de algemene verwachting is dat de Democraten dan hun meerderheid verliezen.