Voordat Sofieke van Olst in 2005 met haar man Peter en hun kinderen naar Ecuador vertrok, werkte ze als hulpverlener bij De Vluchtheuvel. Ruim tien jaar later keerde ze terug van het zendingsveld en ging ze opnieuw bij de instelling voor psychosociale hulpverlening aan de slag. Het viel haar destijds al snel op dat het aantal echtscheidingen „heel sterk is toegenomen”, vergeleken met de periode voor 2005. Sinds 2018 registreert De Vluchtheuvel jaarlijks zo’n veertig trajecten waarin echtscheiding aan de orde is.

Harde cijfers over het aantal scheidingen in het geheel van de gereformeerde gezindte zijn niet voorhanden. Maar ook Laurens van der Tang, voorzitter van het Bijbels Beraad Man/Vrouw en ouderling in de gereformeerde gemeente in Nederland te Rhenen, signaleert dat een toenemend aantal huwelijken strandt. „Echtscheiding komt vaker voor dan 25 jaar geleden en toen kwam het vaker voor dan 50 jaar geleden.” Hij heeft „de indruk dat de digitale wereld daarin een belangrijke rol speelt. Je kunt gemakkelijk bezwijken voor pornografie of online een relatie met iemand aanknopen en onderhouden zonder dat anderen dat merken.”

Van Olst herkent dat. Ze deed afgelopen zomer onderzoek onder ruim 200 echtparen die bij De Vluchtheuvel relatietherapie volgden. „Bij 43 procent was een van beiden vreemdgegaan, fysiek of digitaal. Al mijn collega’s merken dat dit vaker gebeurt dan voorheen en een belangrijke oorzaak van scheiding is. Aan het overspel gaat vaak een proces vooraf waarin stellen uit elkaar groeien.”

De maatschappelijk werker en preventiewerker wijst ook op het hedendaagse maatschappelijke klimaat. „In onze samenleving draait het vooral om de vraag: hoe kunnen we onszelf zo veel mogelijk ontplooien? Dat sijpelt door in de kerk en in christelijke huwelijken. Bijbels gezien is de vraag echter: hoe dienen we samen de Heere? Het is belangrijk dat je elkaar zoekt en blijft zoeken.”

Ook „ernstige persoonlijkheidsproblematiek” speelt meer dan eens een rol bij een relatiebreuk, merkt Van Olst op. „Daardoor kan de veiligheid van –in de meeste gevallen– de vrouw en kinderen in het geding zijn. Deze scheidingsoorzaak is in de loop der jaren vrij stabiel.”

Bij alle menselijke factoren die er te noemen zijn, wijst Van Olst ook op een andere dimensie. „Er wordt een geestelijke strijd gevoerd. Satan doet er alles aan om huwelijken kapot te maken.”

Gebrokenheid

Hoewel het huwelijk een levenslange verbintenis is, moet vanwege de gebrokenheid in de schepping worden geaccepteerd dat mensen gaan scheiden, luidt een stelling in het recent gehouden RD-onderzoek. Daarmee blijkt 39 procent het (enigszins) eens, een kleine 10 procent vinkte ”neutraal” aan, en de overige 51 procent: enigszins of helemaal mee oneens.

Van der Tang noemt het opvallend dat een „hoog percentage” het met de stelling (enigszins) eens is. „Gebrokenheid is op zichzelf geen Bijbelse grond voor scheiding”, reageert hij. „Anders zou je elke scheiding kunnen rechtvaardigen. In zekere zin is er in elk huwelijk sprake van gebrokenheid. Het huwelijksformulier zet daar niet voor niets mee in: „Overmits de gehuwden gewoonlijk velerhande tegenspoed en kruis vanwege de zonde overkomt.””

Met de stelling ”Schuldloos gescheiden mensen moeten in de christelijke gemeente een volwaardige plaats hebben” is 74 procent van de ondervraagden het helemaal en 12 procent enigszins eens. Van Olst en Van der Tang plaatsen bij deze stelling allereerst een kanttekening bij de aanduiding ”schuldloos gescheiden”.

Van der Tang: „Ik snap wat ermee wordt bedoeld, maar heb toch moeite met die term. In een wereld na de zondeval bestaat schuldloosheid feitelijk niet. Ik denk dat er bij de meeste scheidingen sprake is van schuld aan twee kanten, zelfs als de directe aanleiding heel duidelijk is, bijvoorbeeld overspel door een van beiden. Er kan een aanleiding zijn die dit mede in de hand heeft gewerkt, waarmee ik uiteraard niets goedpraat.”

Van Olst herkent dat laatste. „Stel dat een vrouw haar man dagelijks vernedert. De man gaat vreemd en het huwelijk loopt uit op een scheiding. Dan krijgt de man de schuld en de vrouw wordt als schuldloos gescheiden gezien. Vaak ligt het niet zo zwart-wit.”

Desondanks „schrikt” Van Olst ervan dat sommige respondenten –„Gelukkig niet veel”– vinden dat schuldloos gescheiden mensen géén volwaardige plaats in de gemeente dienen te hebben. „Dat is heftig. Bovendien: is er ook vergeving voor mensen die wél met schuld gescheiden zijn? Ik hoor nogal eens dat zij voor hun gevoel in de kerk een stempel dragen.” Haar oproep luidt: „Laten we een genadige houding aannemen naar mensen die met echtscheiding te maken hebben, of ze nu schuldloos of met schuld gescheiden zijn.”

Van der Tang: „Ik ben het met de stelling eens, maar wat mij betreft is er ook een volwaardige plek in de gemeente voor degenen die met schuld gescheiden zijn en hun schuld hartelijk en oprecht hebben beleden.”

Littekens

Bijbels gezien kan overspel een echtscheiding rechtvaardigen, geeft zowel de ambtsdrager als de hulpverlener aan. Beiden zijn echter van mening dat overspel er niet automatisch toe moet leiden dat een huwelijk wordt ontbonden. Van der Tang: „De meest uitnemende keuze zou zijn om bij elkaar te blijven, ook al zullen de littekens niet verdwijnen. Ik weet van huwelijken waarin overspel heeft plaatsgevonden, degene die de daad beging berouw kreeg, en de ander kracht kreeg om te vergeven. In zekere zin kan een huwelijk zelfs sterker worden als je samen zo’n crisis doorstaat. Denk ook aan de grote verantwoordelijkheid die je als ouders hebt voor je kinderen.”

Als een huwelijk sterk onder druk staat, is het belangrijk dat man en vrouw beiden de bereidheid hebben om eraan te werken, merkt Van Olst op. „De weg kan lang zijn, zeker als er veel kapotgemaakt is, maar de praktijk wijst uit dat negen van de tien echtparen die bij ons in relatietherapie gaan, uiteindelijk samen verder gaan. Daarmee zeg ik niet dat het gemakkelijk is. Overigens is scheiden óók niet gemakkelijk. Denk alleen al aan alle gevolgen die het heeft voor de kinderen en voor je eigen leven.”

Als een echtscheiding uitmondt in een vechtscheiding, is dat nog eens extra „schrijnend” voor de kinderen, zegt Van Olst. „Zij zijn toch al kind van de rekening, want ze kunnen niet kiezen tussen vader en moeder, hebben een loyaliteitsconflict.”

APK-avond

Voor de kerkelijke gemeente ziet Van Olst, die recent een boek publiceerde over „samen werken aan een hechte relatie”, een taak in het aanbieden van huwelijkstoerusting. „We leven buiten het paradijs. Volmaakte huwelijken bestaan niet. Het is van groot belang te werken aan huwelijksonderhoud. Volg bijvoorbeeld eens een cursus of toerustingsavond voor echtparen, juist ook als je een aantal jaren bent getrouwd. Een auto heeft geregeld onderhoud nodig, waarom een huwelijk niet? Vanuit De Vluchtheuvel kunnen we onder meer een APK-avond verzorgen.”

Van der Tang benadrukt eveneens het belang van toerusting van echtparen. Ook vraagt hij aandacht voor Bijbels onderwijs. „Het lijkt soms alsof jonge mensen vooral op basis van romantische gevoelens in het huwelijk treden. Hebben jongeren nog zicht op wat de kern van het huwelijk is? Praten we daar als ouders met onze kinderen over? Het huwelijk is in de eerste plaats een levenslang verbond, tot de dood je scheidt. Daarover is de Bijbel glashelder. Het is een goddelijke instelling en de kern daarvan is trouw.”

Serie Principe of traditie

Een serie over ontwikkelingen in de gereformeerde gezindte. Zaterdag de dertiende aflevering, over lezen en luisteren.