Zeg maar, soort van, of zo: deze drie woordcombinaties hoor ik de laatste tijd weer steeds vaker. En dat voelt voor mij alsof de middelbareschooltijd is teruggekeerd.

Toen ik tien jaar geleden op de havo zat, kende ik ook fases dat er geen zin zonder stopwoord uit m’n mond kwam. Daar sprak mijn moeder me weleens op aan. Tot mijn ergernis – het voelde alsof je ergens op betrapt was. Maar heimelijk was ik haar er ook dankbaar voor. Want stopwoorden gebruiken, dat is ook een beetje gênant – alsof je niet meer zelf kunt bepalen wat er over je lippen komt. Daarvoor gewaarschuwd worden is dus fijn, want dan kun je proberen te letten op wat je uitkraamt.

„Zeg maar” was mijn favoriet. Maar „soort van” en „of zo” gebruikte ik ook volop. Als ik me niet vergis, is er wel een klein verschil in gebruik van die stopwoordcombinaties ingeslopen. Ik zei tien jaar terug: „Ik heb zeg maar een soort van slecht gevoel over dit examen, of zo.” Tegenwoordig mag je zeggen: „Ik heb soort van zeg maar een slecht gevoel over of zo dit examen.” De positie in de zin lijkt niet meer uit te maken, ook als het grammaticaal gezien van geen kant klopt. En ”soort van” heeft tegenwoordig blijkbaar geen lidwoord meer nodig.

Dat zulke stopwoorden in onderwijsinstellingen welig tieren is verklaarbaar. De bevolking is daar puber of adolescent. En dat zijn doorgaans onzekere types. Soort van, zeg maar, of zo; dat zijn alle drie toevoegingen die een zin minder stellig maken. Wie of zo zeg maar heel veel van zulke woordjes soort van gebruikt, laat weten het ook niet helemaal zeker te weten, zeg maar.

Daarnaast zijn middelbare scholen vaak streekscholen, waar allerlei leerlingen uit een grote regio elkaar ontmoeten. Taalgebruiken gaan daar in een soort snelkookpan en dat veroorzaakt een uitstekende voedingsbodem voor nieuwe taaltrends. Het stopwoordgebruik kan zich daar dus ook volop voortplanten.

Stopwoorden zijn trouwens niet zinloos. Veel mensen gebruiken ze onbewust om denktijd in te bouwen, waardoor de rest van hun woorden beter gekozen en hopelijk zinvoller is. Maar je kunt zeg maar ook soort van overdrijven, of zo. En dat komt de begrijpelijkheid van wat je zegt niet ten goede.