Er zijn in de Bijbel genoeg teksten die over geweld gaan. Pinehas steekt een Israëliet en een Midianitische dood en hij wordt erom geprezen. Israël krijgt van God de opdracht om de Kanaänitische volken uit te roeien. Zulke teksten zijn in de geschiedenis inderdaad soms gebruikt om geweld tegen eigentijdse vijanden te rechtvaardigen.

Het is echter de vraag of deze teksten een rol spelen bij geweld in de Biblebelt. Ik heb niet gehoord van enig beroep op geweldsteksten om agressie tegen agenten, GGD-medewerkers of journalisten goed te praten. Bovendien is het geweld steeds afgewezen door de bredere gereformeerde gezindte, al kan dat in een vriendengroep of dorpscultuur anders zijn.

Ook de afwijzing van geweld komen we vaak tegen in de Bijbel. Bij het eerste fysieke geweld in de Bijbel, de broedermoord van Kaïn op Abel, wordt Kaïn door God ter verantwoording geroepen. David mag geen tempel bouwen omdat hij te veel bloed vergoten heeft. Jezus roept nergens op tot geweld of opstand.

Niet willekeurig

Voor de relatie tussen geweld in de Bijbel en het heden zijn drie theologische lijnen van belang. Ten eerste de reden voor geweld. In de Bijbel wordt geweld in opdracht van God vaak gemotiveerd; het is niet willekeurig. Bij de uitroeiing van de Kanaänitische volken gaat het om het religieuze gevaar van die volken voor Israël en om hun grote zonden. Dat plaatst moeite van christenen vandaag in perspectief. Irritatie over een journalist of verzet tegen een QR-code is van een totaal andere orde dan afgoderij of kinderoffers.

Soms beroepen mensen zich op Openbaring 13, het teken van het beest. In dat hoofdstuk gaat het over een beest dat aanbeden wordt, dat God en Zijn dienst belastert, oorlog voert tegen de heiligen en goddelijke tekenen doet. Je kunt van alles vinden van het coronabeleid van de overheid, maar dat is eerder heel erg menselijk dan goddelijk en niemand wordt aangezet tot het aanbidden van Gods tegenstander. De verschillen tussen de huidige situatie en het teken van het beest en het feit dat de belangrijkste kenmerken daarvan ontbreken, mag ons wel heel voorzichtig maken met zo’n duiding.

Ten tweede is van belang wie het geweld uitvoert. Wij hebben de meeste moeite met geweld dat wordt uitgevoerd door mensen. In dat opzicht is er sprake van een ontwikkeling. Richting het Nieuwe Testament wordt het oordeel meer in Gods hand gelegd. Petrus moet in Getsémané zijn zwaard wegdoen. Het Nieuwe Testament spreekt wel over strijd, maar dan geestelijke strijd met geestelijke wapens.

Voorbode

Ten derde is de context van de hele Schrift van belang. Kerk en theologie lezen geen losse teksten, maar de Schriften als geheel, met oog voor de heilsgeschiedenis. Vele passages over geweld in het Oude Testament zijn echt verbonden met de unieke situatie van Israël, een theocratisch bestel waarin politiek en godsdienst niet te scheiden waren en waarin alles op scherp stond. In Christus is Gods Koninkrijk gekomen, al is het er nog niet volkomen. Gods oordeel wordt nu grotendeels uitgesteld tot het laatste gericht. Gods oordelen in de geschiedenis zijn daarvan een voorbode. We leven in de tijd van Gods geduld.

De Bijbelse geweldsteksten moeten we vooral niet negeren. Laat er maar wat meer over geweld in de Bijbel gepreekt worden. Dan zullen de context en het verschil in situatie duidelijk worden en dat voorkomt een verkeerd gebruik.

Kritische houding

Waar komt geweld in de Biblebelt dan wel vandaan? Mogelijk speelt de houding tegenover de overheid (en de wetenschap) een rol. Volgens recent onderzoek had maar 18 procent van de SGP-kiezers vertrouwen in de Nederlandse overheid. Daarin kan het coronabeleid een rol spelen.

Een kritische houding tegenover de machten van deze wereld vinden we in de Bijbel ook. Israël kon beter helemaal niet aan een koning beginnen. Als hij er is, wordt hij onder kritiek van de profetie geplaatst – iets wat bij omliggende volken ondenkbaar was.

Het is wel merkwaardig als een kritische houding tot de overheid leidt tot openlijk verzet. Die conclusie vinden we in de Bijbel niet. David weigert Saul iets aan te doen, al wordt hij nog zo ten onrechte vervolgd. Paulus roept op de overheid te gehoorzamen, al zette die hem jarenlang gevangen.

De situatie dat christenen een kleine minderheid zijn is ten tijde van het Nieuwe Testament de gewone praktijk. Petrus roept dan op tot onderwerping aan alle menselijke orde, het goede doen als een getuigenis, zelfs als dat lijden meebrengt. Inhoudelijke afstand tot de wereld hoeft niet te leiden tot afkeer, en zeker niet tot geweld. Waakzaamheid is een betere grondhouding dan wantrouwen. Die maakt niet minder alert, maar is wel veel geduldiger en vriendelijker.

De auteur is predikant van de christelijke gereformeerde kerk in Ede en geassocieerd onderzoeker aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Deze bijdrage is een samenvatting van de lezing die hij zaterdag 6 november uitsprak tijdens de studiedag van het Dutch Biblebelt Network.