Natuurlijk zitten er gevaren aan. Met zogeheten deepfakes: gemanipuleerde video’s waarin politici iets anders zeggen dan zij in werkelijkheid zeiden, kunnen massa’s mensen bedrogen worden. Laat GL-leider Klaver op bijna echte wijze afgeven op bijstandsgerechtigden en er bestaat gerede kans dat linkse kiezers erin trappen en zich van hem afwenden. Zo ontstaat een verwarrende wereld vol wantrouwen en nepnieuws.
Toch heft verkeerd gebruik van deepfakes de mogelijkheid van goed gebruik niet op. Dat bleek deze week toen journalistiek platform De Correspondent een nepvideo publiceerde van Rutte. Op het filmpje zien en horen we de minister-president vanuit het Torentje het land toespreken, precies zoals hij dat in maart en december 2020 deed over de coronacrisis. Nu echter is de klimaatcrisis het thema van zijn speech.
Als we de boel de boel laten, is –in het ergste scenario– de zeespiegel over ruim een eeuw 5 meter gestegen, houdt namaak-Rutte het volk voor. Dan moeten grote delen van West-Nederland aan de golven worden prijsgegeven. Daarom gaat de regering ogenblikkelijk stevig ingrijpen, betoogt de neppremier, die ootmoedig belijdt dat hij het klimaatbeleid lange tijd zwaar heeft verwaarloosd. Hij kondigt forse maatregelen af, roept burgers op tot solidariteit en verzekert ieder dat wij Nederlanders deze klus zonder twijfel gaan klaren.
Waarom is deze deepfake, in tegenstelling tot andere, nu wél acceptabel? En zelfs knap te noemen? In de eerste plaats omdat de makers overduidelijk niet de intentie hadden te bedriegen, te verwarren of te misleiden. Aan het eind van zijn toespraak zegt de nep-Rutte nog maar eens expliciet dat het een grap betreft, zij het één met een diep-serieuze ondertoon. Wie de VVD-leider ook maar een beetje kent, had dat overigens al veel eerder door omdat stem en dictie opvallend afwijken van die van de echte minister-president.
Hij is in de tweede plaats verantwoord omdat elke communicatiedeskundige ons kan leren dat, als je een boodschap wilt overdragen, je beter geen abstracte redeneringen kunt ophangen of een proefschrift van 600 pagina’s schrijven. Veel sterker is om jouw punt in één overtuigend beeld te vatten. Juist dat hebben de journalisten van De Correspondent vakkundig gedaan. Wie enigszins gevoelig is voor beeldtaal en symboliek snapt de kernboodschap van het filmpje meteen: waarom hield Rutte wel zo’n Torentjestoespraak over de coronacrisis en nooit over een crisis die ons leven minstens zo erg gaat raken, namelijk die van het klimaat?
De nepvideo is in de derde plaats knap omdat de speech weliswaar fake is, maar qua opbouw sterk in elkaar steekt. De hoofdboodschap van de nieuwe, groene Rutte wordt enkele malen herhaald en met concrete argumenten en voorbeelden onderbouwd. En de teneur van de toespraak is enerzijds alarmerend, anderzijds positief, hoopvol en stimulerend. Wir schaffen das, zogezegd.
Ja, zal iemand zeggen: maar de feiten dan? Gaat de maker van deze deepfake daar niet te nonchalant mee om door de 5 meter zeespiegelstijging, die alleen in het ergste scenario misschien werkelijkheid wordt, als uitgangspunt te nemen? Dat zou kunnen. Toch valt ook die kritiek te pareren. Want houdt het voorzorgsprincipe voor overheden niet ook dit in: hoop op het beste, maar bereid je voor op het slechtste?
