In de schijnwerpers stond de keuze van de Britten of ze lid van de Europese Unie wilden blijven of niet, terwijl in diezelfde periode zo’n vijf jaar geleden in Polen een nieuwe regering aantrad: die van de nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS).

Dat blijkt het begin te zijn van steeds meer publieke, pittige en pijnlijke confrontaties tussen Warschau en Brussel. Geen kleine geschillen, maar significante conflicten over fundamentele normen en waarden die de hele Unie raken. De twee kampen zijn inmiddels in een langdurig potje armpje drukken beland om aan te kunnen tonen de sterkste te zijn.

Een lopende rechtszaak in Polen is daar een goed voorbeeld van. Aan de ene kant van de tafel toont de Poolse premier Mateusz Morawiecki zijn spierballen. Hij wil dat het Poolse constitutioneel tribunaal antwoord geeft op de vraag of het Europees recht boven het nationaal recht gaat of niet.

Morawiecki beseft maar al te goed dat wanneer het hof uitspreekt dat het EU-recht niet zwaarder weegt dan de Poolse grondwet, die uitspraak het hart van het Europese project breekt. Het primaat van het EU-recht waarborgt de juridische eenheid in de Unie. Als een lidstaat dat niet langer erkent, sloopt dat het hele fundament.

De Europese Commissie zit tegenover de Poolse premier, met opgestroopte mouwen te waarschuwen dat Warschau de rechtszaak van tafel moet vegen en dat de aanvallen op de rechtsstaat, persvrijheid en mensenrechten per direct moeten stoppen. Ook Brussel probeert met dreigingen Polen in het hart te raken: als het land dit niet doet, heeft dat flinke negatieve financiële consequenties.

Zo wil de Commissie geen groen licht geven voor het Poolse herstelplan zolang de rechtszaak over het primaat van het EU-recht in Polen speelt. Dit pakket aan financiële steun –23 miljard euro aan subsidies en 34 miljard euro aan leningen– moet het land helpen de coronacrisis te boven te komen.

De werkwijze van Brussel lijkt te werken. De uitspraak in de zaak werd afgelopen zomer verwacht, maar is donderdag voor de zoveelste keer uitgesteld. Ook in andere zaken heeft de Commissie op die manier Polen van gedachte weten te veranderen. Zo was zij verbolgen over de Poolse regio’s die zich vrij verklaarden van de invloeden van de lhbt-gemeenschap. Zodra zij kenbaar maakte dat de Europese subsidies naar die gebieden zouden worden stopgezet, bleek binnen een maand het grootste deel van die regio’s toch niet die invloeden te verbannen.

De Commissie acht deze harde werkwijze noodzakelijk na vruchteloze dialogen met de lidstaat, maar de Poolse regering is er niet over te spreken. „Wat denken ze te bereiken? Dat Polen voor hen op de knieën gaat? Belachelijk”, zei de Poolse minister van Financiën, Tadeusz Koscinski, tegen de Financial Times. De regeringsleden in Warschau nemen ook vaker de term soevereiniteit in de mond. Het gezag van het EU-recht zou bijvoorbeeld de soevereiniteit van Polen ondermijnen.

Deze vooralsnog aanhoudende strijd tussen de Commissie en de Oost-Europese lidstaat zorgt ervoor dat de Polen, net als de Britten meer dan vijf jaar geleden, zichzelf moeten afvragen hoeveel de geliefde soevereiniteit van hun land mag kosten.