Niet dat mensen zéggen dat ze eenzaam zijn; dat zeggen ze opvallend vaak niet, zegt directeur-bestuurder Leo Noordegraaf van de Luisterlijn. „Het gesprek gaat dan over de geestelijke gezondheid, over relaties. Of mensen weten niet hoe ze de dag moeten doorkomen. Eenzaamheid is vaak het onderliggende probleem. Dat is overigens iets anders dan alleen zijn. Je kunt je binnen een relatie ook eenzaam voelen.”

De Luisterlijn kreeg in augustus 52.382 oproepen: gemiddeld meer dan 1600 per dag, en dat zijn er 100 meer dan in augustus vorig jaar. „Luisteren is een enorm belangrijke vaardigheid, maar in de samenleving merken we dat het minder gebeurt.” Uit onderzoek van de Luisterlijn bleek vorig jaar dat vier op de vijf Nederlanders aangeeft niet altijd goed te luisteren tijdens een gesprek. „Er wordt veel geroepen, weinig geluisterd.” Het gevolg: onbegrip, vooroordelen, uitsluiting. En eenzaamheid. „Wie luistert, geeft de ander de ruimte en komt niet direct met zijn eigen oordeel.”

Nivea

Op 1 oktober start de Luisterlijn de landelijke campagne ”De kunst van het luisteren”. Op NS-stations in Utrecht, Breda, Rotterdam en Den Haag kan die luistervaardigheid de komende week worden getest: passanten kunnen er een casus beluisteren via de telefoon en enkele vragen beantwoorden. Vervolgens geven mensen van de Luisterlijn daar reactie op. „Hierbij kun je denken aan ”niet invullen voor een ander” (nivea), niet direct met een voorbeeld uit je eigen leven komen, maar echt, empathisch luisteren.”

De 1500 vrijwilligers van de Luisterlijn zijn daarop getraind. In 2020 voerden ze –thuis of vanuit een van de 28 kantoren– in totaal 357.269 telefoon- en chatgesprekken. Veel mensen hadden behoefte aan een luisterend oor, steun, troost of ‘gewoon’ even contact. De coronapandemie bracht veel onzekerheid, verklaart Noordegraaf de toename. „De GGD verwees bij een positieve testuitslag ook naar ons door.”

Tussen de regels

De Luisterlijn is dag en nacht bereikbaar via 088-0767 000. De gesprekken worden anoniem gevoerd en het telefoonnummer is voor de vrijwilliger onzichtbaar. Toch heeft de bestuurder van de hulpdienst wel een idee wie er contact opnemen: iets meer vrouwen dan mannen; in de chat is 47 procent jonger dan 25 jaar, aan de telefoon is de helft tussen de 45 en 65 jaar.

De vrijwilligers leren tussen de regels door te luisteren. „En vragen te stellen die anderen niet durven stellen. We leren hun er echt voor de ander te zijn, oprechte interesse te tonen. Mensen nemen meestal niet contact op om een oplossing te horen; die weten ze zelf vaak ook wel. Ze willen zich gehoord voelen.”

Levensbedreigend

Helemaal objectief luisteren is volgens Noordegraaf onmogelijk. „Je kunt je eigen oordeel nooit helemaal uitschakelen. Dat geeft niet zolang vrijwilligers zich daar maar bewust van zijn.”

Mensen met behoefte aan een luisterend oor praten ook wel met zorg- of hulpverleners. „Maar zo’n gesprek verloopt anders. Bij ons praat je niet met een professional, maar met een medemens. Dit zijn vrijwilligers die (professioneel) zijn getraind om te luisteren. Het vult elkaar aan.”

Er kan sprake zijn van een levensbedreigende situatie. „Voor de beller zelf. Dan adviseren we dringend 112 of –bij suïcidale gedachten– 113 te bellen. Als de situatie voor anderen levensbedreigend is, is een deel van ons management bevoegd het telefoonnummer terug te laten versleutelen, zodat we op basis hiervan hulp kunnen inschakelen. Maar dat is uitzonderlijk.”

Hulpdienst

Vanwege de groei van het werk is de Luisterlijn op zoek naar vrijwilligers en donateurs. De organisatie ontstond in december 1958 naar Engels voorbeeld. Via een krantenadvertentie vroeg een predikant uit Londen mensen die overwogen een einde aan hun leven te maken, hem eerst te bellen. Het aantal mensen dat gehoor gaf aan deze oproep was onverwacht hoog. Zo ontstond de hulpdienst Samaritans.

Het inspireerde ds. H. J. Teutscher, hervormd predikant in Rotterdam, tot oprichting van de SOS Telefonische Hulpdienst. Overdag hielden beroepskrachten de wacht bij de telefoon. Na kantoortijd nam een vrijwilliger de dienst over. De nachtdienst werd vanuit huis gedaan, met het toestel naast het bed. Reeds in het eerste jaar werden maar liefst 13.000 gesprekken gevoerd.

Steun van kerken

Aanvankelijk werd deze telefoondienst uitsluitend door protestantse vrijwilligers bemand, later kwamen er rooms-katholieke deelnemers bij en eind jaren 60 gingen humanisten meedoen. De kerkelijke achtergrond is nog steeds merkbaar, zegt Noordegraaf. „Naast particulieren zijn het zeker ook kerken die ons regelmatig steunen, met een gift of extra collecte. Die bijdragen zijn onmisbaar, naast de overheidssubsidie vanuit het ministerie van VWS. We zijn er heel dankbaar voor.”

In 2008 veranderde de naam van de SOS Telefonische Hulpdienst in Sensoor. Prinses Beatrix onthulde op 12 december 2018 de huidige naam: Luisterlijn.

deluisterlijn.nl