„Een eilandencultuur.” Die trof waarnemend CDA-partijvoorzitter Marnix van Rij naar eigen zeggen aan, toen hij voor het eerst zijn opwachting maakte bij de CDA-Verenigingsraad. Daar kreeg hij het verzoek tijdelijk de kar te gaan trekken, nadat voorzitter Rutger Ploum zijn functie vanwege de teleurstellende verkiezingsuitslag had neergelegd.

„Ik trof een partij een crisis aan”, zegt de tijdelijke roerganger zaterdag in de Brabanthallen. Ruim duizend CDA’ers zijn daar bijeen om een streep te trekken onder het verleden. De partijtop hoopt dat de blik weer voorwaarts kan worden gericht.

Mede op Van Rij’s initiatief werd de commissie-Spies aan het werk gezet. Die rondde kort voor de zomer haar bevindingen af: het CDA had vooral verloren van zichzelf. Één aanbeveling stond in het rapport-Spies met stip bovenaan: een omslag in de partijcultuur was dringend noodzakelijk. Van Rij: „Het mag nooit meer gebeuren dat wij controle uitoefenen op elkaar en de ander de mond willen snoeren.” Is er sprake van onmin in de partij, dan moeten CDA’ers een family meeting beleggen, net zoals dat vroeger in huize-Van Rij gebeurde. „Niet om de ander af te breken, maar om het team sterker te maken.”

Het rapport-Spies wordt uitvoerig bediscussieerd. Intussen is ook bekend dat Pieter Omtzigt definitief CDA’er af is. Hij gaat met ingang van volgende week verder als onafhankelijk Kamerlid. Niet de gewenste uitkomst van het CDA-trio dat de afgelopen weken intensieve gesprekken met Omtzigt voerde, zegt Van Rij: hijzelf, partijleider Wopke Hoekstra en demissionair Defensieminister Ank Bijleveld. Van Rij verzekert de zaal dat het CDA de goede contacten met Omtzigt zal voortzetten. „Met respect, maar ook met oog voor de realiteit.”

In tenminste één opzicht had de partijtop vooraf weinig te duchten van het partijcongres. Geen van de 31 oproepen (‘resoluties’) die stonden geagendeerd was dermate explosief dat de aanvaarding ervan het CDA nog dieper in de ellende zou storten. Zo waren er bijvoorbeeld geen voorstellen voor een commissie-Spies II, die het mes nog maar wat dieper in de wond moest zetten. Evenmin werd de partijtop verzocht om het dossier-Omtzigt opnieuw te openen en naar aanleiding van diens vertrek nog dieper door het stof te gaan. Anders dan bij de recente ledenraadpleging in de PvdA bleef ook de formatie in de resolutie goeddeels onbenoemd. Twee inhoudelijke resoluties gaan over het leenstelsel en de voltooidlevenwet van D66. Maar er zijn geen statements over wel/ geen minderheidskabinet en ook niet over wel of niet praten met PvdA en/of GroenLinks. Wat uiteraard niet wil zeggen dat daarover tijdens het ochtendprogramma geen vragen mogen worden gesteld.

De mogelijkheid om Spies en Van Rij aan de tand te voelen, nemen de CDA’ers zaterdagochtend ruimhartig te baat. Hoe zat het nu precies met het voordragen van Wopke Hoekstra als partijleider, nadat Hugo de Jonge was teruggetreden? Waarom schoof het bestuur de nummer 2, Pieter Omtzigt, niet automatisch door? Spies wijst erop dat haar commissie niets onreglementairs heeft vastgesteld. Na De Jonges afhaken kwamen het bestuur en de verenigingsraad bijeen. Beide gremia vonden unaniem dat Hoekstra het moest worden. Heel democratisch dus, aldus Spies.

Gaandeweg lijkt het erop dat de leden zich intussen met Hoekstra’s komst kunnen verzoenen. De aantijging dat De Jonge door toedoen van enkele grote, zakelijke donateurs op een zijspoor werd gerangeerd –begin juni nog een heikele kwestie na het uitlekken van het Omtzigt-memo– is geen gespreksonderwerp meer. Heel uitbundig is de liefde voor Hoekstra nog niet: als fractievoorzitter Mark Wit van CDA Zaanstad verzucht dat Wopke Hoekstra nodig een Derk Boswijk moeten worden, klinkt er een stevig applaus. Er wordt echter ook geklapt als Van Rij een CDA-lid de les leest dat zegt dat Hoekstra zich moet verantwoorden voor zijn aandeel in de toeslagenaffaire bij de belastingdienst. „Zo gaan we niet met onze partijleider om”, zegt Van Rij met instemming van de zaal.

Er is nog een opsteker voor de partijtop: pleidooien om een streep te zetten onder het verleden en de blik weer voorwaarts te richten, worden met een langdurig applaus begroet. Oud-Tweede Kamerlid Madeleine van Toorenburg verwoordt die oproep het meest helder: „We moeten niet continu in onze eigen schaduw blijven. We worden nooit groter als we niet zelf in de zon gaan staan. Alles wat nodig is om te zeggen, moet vandaag worden gezegd. Vanaf morgen moeten we allemaal CDA-ambassadeurs zijn. De fractie kan het niet in zijn eentje af.”

Tijdens het ochtendprogramma blijkt dat ook het CDA-landbouwbeleid de gemoederen nog altijd bezighoudt. Na aandringen vanuit de zaal bevestigt Van Rij dat het CDA hoe dan ook tegen het gedwongen onteigenen van boeren is.

De Jonge wordt op het podium geroepen voor een terugblik op de korte periode waarin hij partijleider was. Hij zegt zonder wrok om te zien, maar doet wel een appel op alle CDA’ers om beter om te gaan met hun partijleiders. „Juist toen ik de steun vanuit de partij het hardste nodig had, heb ik die het minst gevoeld”, zo gunt hij de leden een blik in zijn binnenste.

Tijdens de stemmingen over de resoluties blijkt dat het incasseringsvermogen van het bestuur een paar keer verrassend op de proef wordt gesteld. Nee, een onafhankelijke commissie die grote partijdonaties vooraf toetst hoeft er niet te komen, zoals sommige leden willen. Ook krijgt het interim-bestuur Van Rij het mandaat om een al lopende statutenwijziging af te ronden, waarmee de komst van de al in het leven geroepen verenigingsraad definitief moet worden geformaliseerd.

Wel moet de Tweede Kamerfractie als het aan het congres ligt een switch maken in het gevoelige IS-debat. Een nipte meerderheid van de leden wil namelijk dat het CDA zich aansluit bij de partijen die de uitgereisde Nederlandse vrouwen die nog in de opvangkampen in Syrië verblijven, gaat repatriëren. Ook de kinderen moeten terug, zegt het congres.

Nog een stevige tik: in het nieuwe regeerakkoord moet komen te staan dat het leenstelsel moet worden afgeschaft. Anders mag het CDA niet meedoen, vinden de leden tegen de zin van de partijtop in.

Een resolutie over het vooraf laten ratificeren van het regeerakkoord door de leden, nog vóór de fractie ja mag zeggen, loopt met een sisser af. De indieners zwakken hun oproep af: de fractie en de partij hoeven vooraf alleen „een dialoog” aan te gaan over het bereikte resultaat.