Met vaardige hand loodst Fred Spreen (63), boswachter van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, zijn vierwielaangedreven Volkswagen Amarok het Schelpenpad op de duinen in. Het Schelpenpad is in de loop der jaren wel geasfalteerd, „maar ze noemen het nog steeds zo”, vertelt de boswachter.

Geregeld moet hij uitwijken voor sportief uitgedoste mountainbikers, die even later verdwijnen achter de duinen. „Handig dat er precies een auto van waterwinbedrijf Dunea achter ons rijdt”, merkt de boswachter op. „Hoef ik het hek niet te sluiten.” Hij parkeert zijn Volkswagen even later tussen de stangen van een fietsenstalling.

Het laatste stuk naar de Zandmotor wordt te voet afgelegd. Het betonnen pad loopt er scherp omhoog. De voettocht naar de top van de duin is de moeite waard. „Het uitzicht is hier uniek”, vindt de boswachter. „Kijk, links heb je zicht op Hoek van Holland en de Tweede Maasvlakte. Rechts zie je de flats van Kijkduin en Scheveningen.” In de verte, op de Noordzee, varen containerschepen en andere zeereuzen.

De Zandmotor is ’s zomers, ook met 30 graden, vrij rustig, is de ervaring van Spreen. „Bij Kijkduin, Scheveningen en bij Monster ’s-Gravenzande en Hoek van Holland liggen de stranden vol. Hier niet. Dit ligt net even wat meer afgelegen. Vooral natuurliefhebbers komen hier aan hun trekken. Ik vind dat prima zo.”

Drijfzand

In 2011 was de Zandmotor nog een kale vlakte van 128 hectare zand, herinnert hij zich. „De 21,5 miljoen kuub zand daarvan kwam 10 kilometer ver uit zee. Het is hier aangevoerd en opgespoten met schepen. In het begin moest je hier echt niet komen. Het was alles drijfzand. Levensgevaarlijk.”

Nu, na 10 jaar, is de zandvlakte behoorlijk veranderd. „De eerste twee jaar is door de zeestromingen en de wind veel zand afgevoerd. Dat ging sneller dan de wetenschappers hadden verwacht. Nu gaat de afkalving meer volgens schema. Van die 128 hectare moeten er uiteindelijk 35 overblijven. De rest moet de kustlijn hebben verstevigd.”

Een collega van de boswachter vond een stuk bot op de pas opgespoten zandplaat. „Zij ging daarmee naar Naturalis, en vroeg wat dat kon zijn. Een medewerker van Naturalis wees achter haar naar een skelet van een oerwisent. Dat paste precies. Je moet weten dat er vroeger geen Noordzee was. Er lag een grote steppe tussen Engeland en Nederland. Daar hebben mensen gewoond, die er op mammoeten en wisenten hebben gejaagd. De botten daarvan vinden we hier terug. In 2016 hebben we een stuk van een menselijke schedel gevonden. Volgens koolstofdatering zou die minimaal 8000 jaar oud zijn geweest.”

Uitzicht

Spreen wijst vanaf het duin. „Hiervandaan heb je een goed uitzicht over de Zandmotor. De lagune bij het schiereiland is de afgelopen 10 jaar verdwenen. Voorheen was het nog onveilig om rond eb en vloed rond te lopen over de Zandmotor. Je kon ingesloten raken door het water. Doordat de lagune zich heeft gesloten, is dat helemaal voorbij.”

Er hebben zich twee meertjes gevormd, een grote en een kleine. In de verte, op de grote plas, maken zo’n vijftig kitesurfers dankbaar gebruik van de stevige zeebries. Bovenmaatse vliegers hangen massaal boven het meertje. Rond het kleine plasje galopperen twee ruiters.

Een eind verderop staat ook een toren; staat er een boortoren op de Zandmotor? De boswachter lacht. „Nee, dat is de Argustoren van Rijkswaterstaat. Dat ding is genoemd naar Argus, een figuur uit de Griekse mythologie die wel honderd ogen had. Wij danken daar nog onze uitdrukking ”argusogen” aan.” De mast telt een aantal camera’s die voortdurend foto’s maken van de zandplaat. Ze leggen alle veranderingen vast voor wetenschappelijk onderzoek.

Pioniers

Kaal en vlak is de zandvlakte na tien jaar niet meer. Spreen gaat voorop door het mulle zand. „Je ziet hier de plantengroei voortdurend veranderen. Aanvankelijk begint het met pioniersvegetatie, zoals helmgras, biestarwegras en zeeraket. Momenteel zien we er ook andere soorten bij komen.” Hij bukt zich. „Kijk, hier staat zeepostelein.” Fragiele stengeltjes met driehoekige blaadjes hebben zich een weg gebaand door het scherpe zand.

De pioniersvegetatie is cruciaal voor de ontwikkeling van de Zandmotor. Overal rond pollen helmgras, hebben zich miniduintjes gevormd. „Wij noemen dat embryoduintjes. Dat is beginnende duinvorming. Door wind en overstuiving kunnen die zomaar weer verdwijnen. Maar ze kunnen ook uitgroeien tot grotere duinen. Ik vind het wonderlijk dat zulke smalle sprietjes helmgras zo veel zand kunnen vasthouden.” Aan de zuidkant van de Zandmotor zijn nieuwe duinen ontstaan van 3 meter hoog.

Allerlei dieren weten de Zandmotor ook te vinden. „Ik heb hier zeehonden gezien. Voor foeragerende vogels, zoals visdieven, mantelmeeuwen, grote sterns en aalscholvers is hier genoeg te eten. Ook trekvogels zie je hier verblijven. Terwijl andere vogels de plaat gebruiken om even uit te rusten.”

Zeespiegelstijging

De Zandmotor trekt ook mensen aan uit het buitenland, weet Spreen. „Natuurlijk vakantiegangers, maar ook mensen die beroepsmatig interesse hebben in de werking van de Zandmotor. Er zijn mensen geweest uit Zweden, die overwegen een soort zandmotor aan te leggen voor de kust bij Ystad. Zelfs uit Peru zijn ambtenaren wezen kijken. Ze willen met een soort zandmotor de hoofdstad Lima gaan beschermen tegen de zeespiegelstijging.”

Voor de boswachter is de Zandmotor een stukje van zijn rayon. Maar hij komt er graag. „Een bosgebied is vrijwel elk jaar hetzelfde. De Zandmotor niet. Elke dag zie je wat anders. Mensen die ik hier rondleid, verbazen zich over de schoonheid die hier spontaan ontstaat.”

Bezoekersinformatie

Parkeren: Haagweg, Ter Heijde, langs de weg in de buurt van het Schelpenpad. Een alternatief is de strandopgang Molenslag, Ter Heijde. In het zomerseizoen is het betaald parkeren.

> zuidhollandslandschap.nl/
> dezandmotor.nl