„Ik hoop dat dit mokkel een ongeneeslijke ziekte krijgt, waar geen medicijn voor te vinden is.” Weinig vleiend was onlangs een twitteraar over een verslaggeefster die een in zijn ogen slecht artikel over een medicijn schreef. „En haar stuk had niet eens te maken met corona”, verzucht Peter ter Velde. Hij is voorman van PersVeilig, een organisatie die probeert te bewerkstelligen dat journalisten hun werk veiliger kunnen doen.

De akelige tweet tekent het grimmige klimaat waarin nogal wat verslaggevers opereren, zegt Ter Velde. Mensen kunnen zomaar in toorn ontbranden, ook wanneer je dat niet meteen verwacht, legt hij uit. „Een verslaggeefster die kritisch schreef over staatssteun aan de KLM werd uit KLM-hoek online belaagd. Ze kreeg dreigmails.”

Journalisten ervaren steeds meer agressie en intimidatie. Dat blijkt uit een onderzoeksrapport dat zaterdagmiddag is gepubliceerd door PersVeilig, een initiatief van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), het Genootschap van Hoofdredacteuren, de politie en het openbaar ministerie.

Lees ook

Merendeel journalisten wel eens mishandeld of bedreigd

Van de krap 700 journalisten die meededen aan het onderzoek geeft 82 procent aan te maken te hebben met agressie dan wel bedreiging.

In 2017 lag dat percentage op 61 procent, bleek destijds uit onderzoek van Alex Brenninkmeijer (voormalig nationale ombudsman) onder zo’n 600 verslaggevers. „De laatste jaren is het percentage fors gestegen. De frequentie waarin journalisten met agressie en bedreiging te maken krijgen, nam ook toe. Dat baart ons grote zorgen”, zegt Peter ter Velde.

Bedreigers van journalisten (en ook bijvoorbeeld van advocaten en politici) worden strenger aangepakt. De maximumstraf stijgt van twee naar drie jaar, besliste de Tweede Kamer deze week.

Fotografen

Zeker de afgelopen maanden moesten journalisten het ontgelden, vaak bij activiteiten die te maken hebben met de coronapandemie. Met name in de dagen rond de invoering van de avondklok, eind januari, belaagden raddraaiers journalisten. Doelwit zijn vaak fotografen of cameramensen. Zij zijn immers herkenbaar als vertegenwoordigers van de media.

PersVeilig kreeg in januari dit jaar 40 meldingen over belaagde persmensen. Ter vergelijking: over heel 2020 stond de teller op 120 meldingen. Ter Velde tekent daar wel bij aan dat het fors gestegen aantal meldingen deels te maken kan hebben met de toenemende naamsbekendheid van PersVeilig, opgericht eind 2019.

Het ene dreigement is het andere niet. Meest te vrezen hebben doorgaans misdaadverslaggevers. Zo werd in 2016 Martin Kok vermoord, vermoedelijk door de bende rond de beruchte crimineel Ridouan T. Misdaadblogger Kok, die zelf is veroordeeld in twee moordzaken, stond bekend om zijn onbesuisde berichtgeving over misdadigers. De misdaadjournalisten Paul Vugts van Het Parool en John van den Heuvel van De Telegraaf kregen uitzonderlijk zware beveiliging na ernstige bedreigingen uit de onderwereld.

Criminelen deinzen er niet voor terug aanslagen te plegen op mediagebouwen, kennelijk uit woede over hun onwelgevallige publicaties. Zo wordt in juni 2018 met een bestelauto de pui van het kantoorgebouw van De Telegraaf in Amsterdam geramd. Het voertuig wordt daarna in brand gestoken.

Onvrede

Sinds een jaar of twintig keren burgers zich vaker tegen de media, schetst Ter Velde, veiligheidscoördinator bij de NOS. „Sinds de opkomst van Pim Fortuyn rond het jaar 2000 verzet een onderstroom in de samenleving zich tegen gezag, autoriteit, de elite. Mensen scharen dan de journalistiek kennelijk ook onder de elite en denken dat media en overheid onder één hoedje spelen.”

Uitlatingen van de Amerikaanse president Donald Trump wakkerden de onvrede over de media aan, signaleert de voorman van PersVeilig. „Trump zette zich afgelopen jaren ontzettend af tegen gevestigde media. Hij sprak voortdurend over nepmedia. Als burgers voortdurend horen dat media fake news verspreiden, gaan velen dat geloven. In Nederland gaven Wilders en Baudet voeding aan het anti-mediasentiment. Dat leidde er bijvoorbeeld toe dat er stickers in omloop zijn waarop de NOS wordt beschuldigd van het verspreiden van nepnieuws. Critici zeggen dat de met belastinggeld gefinancierde NOS aan de leiband van de rijksoverheid loopt. Volstrekte onzin, de NOS is volledig onafhankelijk.”

Vijandigheid jegens de media duikt in tal van geledingen van de samenleving op, onderstreept Ter Velde. „Allochtone jongeren uit achterstandswijken belagen of intimideren de pers, maar klimaatactivisten doen dat ook, of aanhangers van het extreemrechtse Pegida, kerkgangers, pro-Israëlbetogers, pro-Palestijnenbetogers, Turkse en Koerdische demonstranten en mensen die demonstreren tegen het afschieten van herten in de Oostvaardersplassen. Veel journalisten ervoeren de boerenprotesten van afgelopen jaren als het dieptepunt in hun carrière, vanwege al het gescheld dat ze te verduren kregen.”

Slippers

Hoe kunnen journalisten voorkomen dat boze burgers hen te grazen nemen? „Bereid je voor”, benadrukt Ter Velde keer op keer, onder meer tijdens cursussen aan verslaggevers. Journalisten die bijvoorbeeld een coronademonstratie moeten verslaan, doen er verstandig aan ruim voor aanvang ter plekke te zijn, zegt hij. „Meld je tijdig bij de aanwezige politie. Stap niet meteen met draaiende camera’s het demonstratieterrein op. Bekijk je publiek. Van honderden vredelievende demonstranten die borden met hartjes en bloemetjes omhoog houden, heb je weinig te vrezen. Houd er rekening mee dat een tiental in het zwart gehulde mannen dat zich wat afzijdig houdt, gaat relschoppen.”

Zorg dat je in geval van nood snel kunt vluchten, adviseert Ter Velde, die zo’n twintig jaar oorlogs- en crisisverslaggeving deed. „Voorkom dat je in een doodlopende steeg belandt. Zorg dat je kleding en schoeisel je niet hinderen. Het is niet handig om op hoge hakken of slippers verslag te doen van een demonstratie.”

Emoties

Laten fotografen en cameramensen in spanningsvolle momenten proberen de gemoederen tot bedaren te brengen, adviseert Ter Velde. „Als iemand is doodgeschoten of is overleden na een ongeval, kunnen er rouwende mensen in de buurt zijn. Ze zouden agressief kunnen reageren op aanwezigheid van de pers. Dan helpt het meestal niet als een fotograaf of cameraman meteen rationele argumenten gebruikt. In de trant van: „Meneer, ik mag foto’s maken, want ik sta op de openbare weg.” Zo’n omstander vol emoties is vaak niet gevoelig voor zo’n verhaal. Dus is het beter om zo’n persoon even de ruimte te geven om zijn emoties te uiten. Maak daarna een opname of foto.”

Je zou denken dat coronademonstranten willen dat zo veel mogelijk Nederlanders hun boodschap horen en dat betogers daarom graag voor bijvoorbeeld de NOS-camera hun verhaal doen. Waarom dan toch die weerzin tegen de NOS bij veel van die demonstranten? „Ik weet dat niet precies. Wat meespeelt, is dat ze de NOS als verlengstuk van de overheid zien. En ze ontwijken lastige vragen van de pers. Liever zetten ze hun eigen beelden op sociale media. Ze willen alleen hún visie op de feiten horen.”

Hooligans

Betogers zouden de aanwezigheid van pers tijdens demonstraties juist moeten waarderen, vindt Ter Velde. „De afgelopen maanden trad de politie in Amsterdam soms te hardhandig op tegen betogers die zich verzetten tegen het coronabeleid. Media proberen ook dáár beelden van te maken. Het aan de kaak stellen van excessief politieoptreden is ook in het belang van de demonstranten.”

Kan intimidatie van journalisten ertoe leiden dat verslaggevers lastige plekken, bijvoorbeeld beruchte achterstandswijken, mijden? „Ja. Zo’n twintig jaar geleden waren plaatsen waar hooligans tekeer gingen eigenlijk de enige plekken waar nogal wat cameramensen niet wilden draaien. Het lijkt erop dat er meer van dat soort no-go-plekken bij zijn gekomen. Dat is een zorgelijke trend. De journalistiek heeft dan minder zicht op wat er in delen van de samenleving gebeurt.”

Ter Velde houdt soms zijn hart vast. Het is zijn „grote zorg” dat online scheldpartijen richting de media zullen leiden tot gewelddadigheden. „Ophitserij kan ertoe leiden dat een of andere gek echt een journalist gaat pakken.”