In de Sovjet-Unie was het nog simpel: de staat controleerde radio, televisie en ook papieren kranten. Er was ook niet veel meer. Hoe anders is dat anno 2021, nu twintigers en dertigers massaal de traditionele media de rug toekeren en enkel nog via internet het nieuws lezen. Het is een heuse kunst om de wirwar aan platforms op sociale media, bloggers en nieuwssites in regio’s ver weg van Moskou in het gareel te houden. Het Kremlin controleert deze informatiestromen door meer regels, meer wetten, maar vooral door het zaaien van angst.

Journalisten komen steeds verder in het nauw door regels die hun een vorm van censuur opleggen. Erger nog zijn de maffiose praktijken achter de schermen, verborgen voor het publiek maar voelbaar onder journalisten. Wie niet doet aan zelfcensuur loopt in het huidige Rusland het risico rake klappen te krijgen of te worden vermoord.

Zelfs onafhankelijke media doen er soms wijs aan een kritisch verhaal niet te publiceren om represailles, boetes of zelfs sluiting te voorkomen. Volgens Derk Sauer, Nederlands mediaondernemer in Rusland, is „de persvrijheid in Rusland praktisch afgeschaft”, schreef hij onlangs in Het Parool.

Ook mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch zegt dat Rusland „repressiever is dan ooit tevoren sinds de val van de het communisme.” De autoriteiten vallen kritische media lastig, straatprotesten worden hard neergeslagen en er zijn lastercampagnes tegen onafhankelijke individuen, zegt de organisatie.

Sinds vorig jaar is de wet ”buitenlandse agenten” aangescherpt. Organisaties en individuen die „ondersteuning uit het buitenland” in welke vorm dan ook ontvangen, kunnen aangemerkt worden als buitenlandse agent.

Het stempel maakt opereren als media in Rusland bijna onmogelijk: op elk nieuwsbericht moet een disclaimer over de status als buitenlandse agent. Wie weigert, riskeert een boete. Ook moet het bedrijf dan voortaan al zijn activiteiten en financiën tot in detail rapporteren. Elke overtreding kan worden beboet. Het gevolg is dat adverteerders die geen problemen willen met de overheid, weglopen.

Het overkwam VTimes, dat werd opgestart als alternatief voor de Russische kwaliteitskrant Vedomosti. Dat dagblad was voorheen onafhankelijk maar werd uiteindelijk opgekocht door een rijke Rus die er een pro-Kremlin hoofdredacteur neerzette. Het gevolg: een exodus van journalisten en freelancers die zich niet langer vrij voelden bij de krant om verhalen objectief en onafhankelijk te publiceren.

VTimes wordt beheerd door ”Stichting 2 Oktober”, geregistreerd in Nederland. De non-profitorganisatie ondersteunt onafhankelijke journalistiek in Rusland en de voormalige Sovjet-Unie en werd gestart door Sauer, ook oprichter van The Moscow Times. Sauer beweert echter los te staan van het bestuur en redactieproces van de VTimes, maar het was voor Moskou voldoende om het stempel van buitenlandse agent op te drukken.

Ook Meduza, tot voor kort het belangrijkste kritische oppositiemedium in Rusland, kreeg een plek op de lijst met buitenlandse agenten. Eerder zag Meduza zich al genoodzaakt te verhuizen uit Moskou naar de Letse hoofdstad Riga omdat het zich niet mocht registreren in Rusland. Nu, met het stempel buitenlandse agent, zijn veel sponsoren afgehaakt en is Meduza in acute geldnood.

Hetzelfde lot trof ook Radio Free Europe, maar omdat het medium onder andere door de Amerikaanse overheid wordt gefinancierd, kon het staande blijven en de beslissing van de Russische autoriteiten aanvechten in het Europese hof voor Mensenrechten.

De Russische online nieuwsmedia, News.ru, kwam maandag met het bericht dat het stopt om economische redenen, aangesticht door de politieke situatie in Rusland: Adverteerders zijn steeds voorzichtiger in het sponseren van media die afwijken van de lijn van het Kremlin. Al sinds 2014, na de annexatie van de Krim, en het groeiende nationalisme, werd het steeds moeilijker om eerlijke journalistiek te bedrijven.