Waar komt het coronavirus vandaan? Uit China, daarvan is iedereen overtuigd. Nou ja, bijna iedereen: de Chinese autoriteiten wijzen nog altijd naar „buitenlandse bronnen.” Minder zeker zijn de antwoorden op de vraag of het uit een Chinees laboratorium is ontsnapt of in de natuur is ontstaan. De Amerikaanse onderzoeksjournalist Nicholas Wade weet het bijna zeker: het virus is ontsnapt uit een lab in de Chinese stad Wuhan. In een doorwrocht artikel dat op 5 mei werd gepubliceerd op de website van de ”Bulletin of the Atomic Scientists” (onder de titel ”The origin of Covid: Did people or nature open Pandora’s box at Wuhan?” maakt Wade de balans op rond de vraag: wat pleit voor de ontsnappingstheorie en wat voor een natuurlijk ontstaan? Zijn conclusie: de ontsnappingstheorie is het meest waarschijnlijk.

Zo zorgvuldig als Wade te werk gaat, zo zeker waren virologen begin vorig jaar, direct nadat de pandemie was uitgebroken. Corona kon onmogelijk uit een Chinees lab zijn ontsnapt, wisten ze, en in gezaghebbende bladen als The Lancet en Nature Medicin verschenen opiniestukken waarin ze dat vertolkten. Hoe neutraal waren die auteurs, vraagt Wade zich af. Hij noemt een van hen, Peter Daszak. Hij is directeur van EcoHealth Alliance, een bedrijf dat is gevestigd in New York. Als financier was Daszak betrokken bij het onderzoek naar gevaarlijke virussen dat het Instituut voor Virologie in Wuhan verrichtte. Dat deze man zo stellig een ongeluk in het lab ontkende, geeft te denken, aldus Wade.

WHO

We komen Daszak later tegen als lid van het onderzoeksteam van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), dat eind vorig jaar in China onderzoek deed naar de oorsprong van het virus (en waaraan ook ‘onze’ viroloog Marion Koopmans deelnam). En ook toen klonk uit Daszaks mond de conclusie dat zo’n lablek onwaarschijnlijk is.

Hoe geloofwaardig is die andere verklaring, dat het virus een natuurlijke oorsprong heeft? Preciezer: dat het proces van zoönose, de ‘sprong’ van dier op mens, natuurlijk is verlopen? Wade heeft grote twijfels. Hij wijst erop dat virussen niet van de ene op de andere dag muteren om dan met succes over te springen op een gastheer. Daar gaat een proces van mislukkingen aan vooraf, en precies dát laat sporen na. Bij eerdere virussen als SARS1 en MERS werden die snel gevonden. Opvallend genoeg bij het coronavirus niet. Wade: „Zelfs een jaar na de uitbraak hebben Chinese onderzoekers geen natuurlijke schakels kunnen vinden die het virus heeft gebruikt.” Toen het opdook, leek het slechts één bron te hebben, en was het ook al volledig aangepast aan menselijke cellen.”

Dat het virologisch lab in Wuhan al geruime tijd bezig was met een riskant experiment was al jaren bekend, schrijft Wade. Daar werden coronavirussen (eerder verzameld onder kolonies vleermuizen) zó bewerkt dat ze menselijke cellen konden infecteren. Dat gebeurde onder leiding van Shi Zheng-li, bekend als ”Bat Lady” (vleermuismevrouw). Met haar team ging ze meermalen op expeditie naar grotten in de Chinese provincie Yunnan om voor haar onderzoek coronavirussen bij vleermuizen weg te halen. Wade noemt in zijn artikel ook de Amerikaanse viroloog Ralph Baric met wie Shi samenwerkte. Hun doel: vleermuisvirussen dusdanig genetisch bewerken dat ze het menselijk lichaam kunnen infecteren. Daar werden geen mensen voor gebruikt, maar laboratoriummuizen die waren ‘ingespoten’ met menselijk eiwit.

Dit ‘naspelen’ van zo’n infectie in het lab gebeurde met de beste bedoelingen: om een virusuitbraak in het echt vóór te zijn. ”Gain-of function-research” (GOF) heet dat in jargon, en het geldt als zeer omstreden vanwege de gevaren die eraan kleven.

Hoe weet Wade dat Shi hiermee bezig was? Harde bewijzen zijn er niet. De Chinese autoriteiten hebben immers alle documenten uit het lab achter slot en grendel gezet. Toch weten we meer, en uit onverwachte hoek. Shi’s werk in Wuhan werd mede gefinancierd door de Verenigde Staten. Om precies te zijn: door het Amerikaanse Instituut voor Allergie en Infectieziekten (NIAID). In de projectvoorstellen richting deze instellingen is haarfijn beschreven wat Shi van plan was.

Niet alleen de Amerikaanse regering was erbij betrokken, ook de al genoemde Peter Daszak, want via hem liep de financiering richting Wuhan. Op 9 december 2019, dus aan de vooravond van de virusuitbraak in Wuhan, gaf Daszak in een interview hoog op van wat in Shi’s lab gebeurde. Hij liet weten dat er al ruim honderd nieuwe coronavirussen waren gemaakt, waarvan sommige uiterst gevaarlijk voor mensen, vooral omdat er geen vaccin tegen bestaat. Zoals hierboven al bleek, wees Daszak al direct op „een natuurlijke oorsprong” van het virus. Wade: Hij wist toen drommels goed wat zich in Shi’s lab afspeelde.

Veiligheid

Was er soms reden om Shi’s laboratorium buiten schot te houden? Wade denkt van wel, want de beveiliging deugde niet. Virusonderzoek gebeurt in laboratoria die zijn ingedeeld naar strengheid qua veiligheid. Dat gaat van minder (BSL1), via gematigd (BSL2 en 3) tot extreem streng (BSL4). Gezien het risico van Shi’s experimenten dienen die in een BSL4-lab te worden gedaan. Veel van Shi’s werk gebeurde onder BSL-2-condities, stelt Wade, en ze heeft dat ook zelf gemeld in een interview. En: er was geen vaccin om laboranten te beschermen. Toen op 15 januari 2020, dus vlak voor de uitbraak, het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken meldde dat diverse onderzoekers in het Wuhan Instituut ernstig ziek waren geworden, was dat vanwege die onveilige toestanden geen verrassing. Wade citeert de moleculair bioloog Richard Ebright: „Hoe kan het dat dit onderzoek mede door de VS gefinancierd werd?” Als president Biden nu oproept tot actie, zal ook die vraag beantwoord moeten worden.