Het team, met Marion Koopmans als enige Nederlandse deelnemer, deed onderzoek in de Chinese stad Wuhan naar de oorsprong van het coronavirus. Sowieso geen kleinigheid in een land dat geen vrije pers kent en evenmin vrijheid van wetenschap bedrijven. De uitbraak van het coronavirus maakte die controle nog strenger. In een analyse voor de Amerikaanse denktank The Jamestown Foundation, wijst Chinakenner Elizabeth Chen erop dat de autoriteiten vorig jaar meer dan 17.000 burgers hebben vervolgd omdat ze „valse informatie” over de coronapandemie zouden hebben verspreid. Direct na de uitbraak in Wuhan legde Peking beslag op elk onderzoeksverslag dat over het virus uitkwam. En zou dan nu een internationaal (!) onderzoeksteam openheid van zaken geven over de ware toedracht? Chen, en met haar veel andere waarnemers, lijkt het te mooi om waar te zijn.

Veel gezien

Des te opvallender is dat de teamleden zich na afloop van hun bezoek allesbehalve gefrustreerd uitlieten. Koopmans liet aan Maarten Keulemans van de Volkskrant weten „vrij uitgebreid te hebben gekeken bij de diverse laboratoria in Wuhan.” Op de vraag of de Chinezen volledig openheid hadden gegeven, reageerde ze met: „Tja, wat is volledig? We hebben veel gezien. Veel data, veel studies, veel analyses, en natuurlijk zie je niet wat niet gedeeld wordt.”

Koopmans ietwat laconiek klinkende opmerking –wat niet gedeeld wordt, zie je niet– staat in schril contrast met de stelligheid waarmee vorige week al diverse conclusies werden getrokken. Zo werd de optie van een virusongeluk in een Chinees lab als oorzaak van de uitbraak ontkend. „Volstrekt onwaarschijnlijk”, noemde teamleider Peter Embarek de mogelijkheid dat het virus uit een van de viruslaboratoria in Wuhan is ontsnapt. Als argument noemde hij dat het coronavirus voor de uitbraak eind 2019 nog niet bekend was onder Chinese wetenschappers, en dus ook niet kon ontsnappen.”

Waarom wordt zo stellig de lablekoptie uitgesloten?, vroeg Filippa Lentzos zich vorige week af in een analyse. Lentzos is onderzoeker aan het Londense Kings College. Ze wijst erop dat het Wuhan Instituut voor Virologie al langer verdacht wordt van rare streken. Het instituut is een van de door het WHO-team bezochte laboratoria waar coronavirussen uit wilde vleermuizen worden gekweekt en onderzocht. Het viruslab is van categorie vier („biosafety level-4”) en dat betekent dat het qua besmettingsrisico tot de gevaarlijkste laboratoria behoort. Er wordt dan ook met uitermate strenge protocollen gewerkt.

Andere namen

Toch wordt precies dit lab ervan verdacht coronavirussen die nauw verwant zijn met het huidige coronavirus, te hebben verdonkeremaand. Dat gebeurde door ze onder andere namen naar buiten te bengen in rapportages. Doel was te verhullen dat er met dit coronavirus werd gewerkt voordat de pandemie uitbrak. „Waarom ging begin 2020”, vraagt Lentzos zich af, „de virusdatabase van dit laboratorium plotseling offline? Was dat om veiligheidsredenen? Heeft het WHO-team volledige toegang gehad tot deze database en die zelf compleet onderzocht?

Elizabeth Chen meldt dat geruchten over een viruslablekkage al langer de ronde doen. Zo kwam de Amerikaanse regering op 15 januari met een zwartboek over dit viruslab in Wuhan, waarin werd gemeld dat laboranten ernstig ziek zouden zijn geworden door besmetting met coronavirussen, en dat de Chinese regering er alles aan deed om dit geheim te houden. Direct na de uitbraak in Wuhan plaatsten voormalige labmedewerkers op de sociale media gedetailleerde verslagen van zulke ongelukken; vanwege de afgedwongen mediastilte droogde die berichtenstroom al snel op.

Chen geeft toe dat onder de Amerikaanse president Donald Trump de viruslekoptie zwaar is gepolitiseerd (zo sprak Trump steevast over het China-virus). De optie maakte deel uit van een potje intercontinentaal moddergooien over en weer. In China waarschuwde men voor een „politiek virus”, dat gevaarlijker zou zijn dan het echte virus. Dat neemt niet weg dat de viruslekoptie als verklaring van de corona-uitbraak een reële blijft.

Wat opvalt is dat een andere conclusie van het WHO-team (de eindrapportage wacht nog) overeenkomt met wat China vindt: De oorsprong van het virus zou wel eens buiten China kunnen liggen. Volgens de zogenaamde koudeketentheorie („coldchaintransmission”) zou het virus via geïmporteerde diepvriesproducten China zijn binnengekomen. Terwijl het team zich definitief lijkt af te wenden van de (gesloten) Chinese laboratoria, staat het open voor een kritische blik richting de rest van de wereld. „Een interessante route”, noemde Embarek dit traject. Dat het virus al in november 2019 rondging in Italië? „Uitzoeken!”, aldus Koopmans.

Al snel na de uitbraak in Wuhan suggereerde Peking dat het virus zich wereldwijd vanuit diverse bronnen heeft verspreid. De maker van het schema dat de Chinese staatskrant Global Times afdrukte (zie afbeelding) wist zelfs besmettingsdata te koppelen aan specifieke landen. Dat Amerika daarbij twee keer achtereenvolgend voorafgaat aan China moet de lezers zijn opgevallen.

China toonde zich in ieder geval tevreden over de WHO-bevindingen en wil graag de rollen omdraaien. Zeng Guang van de Chinese variant van het RIVM, liet weten dat „nu andere landen aan de beurt zijn om te worden onderzocht.”