Met onverholen tegenzin gaf de Israëlische president Reuven Rivlin dinsdag de zittende premier Benjamin Netanyahu de opdracht een nieuwe regering te vormen. Hoewel de Likudpartij van ‘Bibi’ de grootste werd bij de verkiezingen van 23 maart, weet ook het staatshoofd dat Netanyahu nauwelijks kans maakt genoeg zetels bij elkaar te sprokkelen om een meerderheid in het parlement achter zich te krijgen.

„Geloof me, geen enkele kandidaat heeft een realistische kans om een regering te vormen die het vertrouwen van de Knesset zal hebben”, zei Rivlin. „Sterker nog: als de wet me dat toestond, zou ik het mandaat nu al teruggeven aan de vertegenwoordigers van het volk.”

Dat besluit moet de president mogelijk alsnog nemen. De Israëlische wet bepaalt immers dat de formatie niet langer dan 42 dagen mag duren. Als die termijn voorbij is, gaat de opdracht terug naar het parlement. In de praktijk neemt geen volksvertegenwoordiger die verantwoordelijkheid op zich, omdat alle mogelijke samenwerkingsverbanden toch al de revue zijn gepasseerd.

Onwillekeurig dringt zich de vergelijking met Nederland op, waar de formatie onverwachts ook in zwaar weer belandde. Maar volgens André Krouwel, politicoloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en bedenker van het Kieskompas, onder andere voor Israël en de Palestijnse Gebieden, lijken beide politieke systemen verder „in de verste verte” niet op elkaar. „En dat is maar gelukkig ook.”

„In Nederland is het niet erg als je drie weken in het proces verliest”, vervolg Krouwel. „In Israël ligt dat anders. Men heeft daar de afgelopen tijd al het mogelijke gedaan om stabiliteit te krijgen, omdat ze er nooit fatsoenlijk uitkwamen. Er is een kiesdrempel ingevoerd en een tijdslimiet aan de formatie gesteld. Dat systeem dwingt continu tot crises. Er zijn gewoon niet genoeg haviken of duiven om een stabiele regering te vormen.”

Dat is niet altijd zo geweest. In het verleden was het doorgaans stuivertje wisselen tussen de Arbeidspartij en Likud. Beide wisten regelmatig een absolute meerderheid in de Knesset te halen, waardoor coalitieonderhandelingen niet eens nodig waren.

Maar ook in Israël is het politieke landschap inmiddels gefragmentariseerd. „En op de flanken –zowel links als rechts– is een sterke radicalisering opgetreden”, legt Krouwel uit. „In Nederland kun je de extremen buiten de regering laten, maar in Israël kan dat niet. Daardoor heeft bijvoorbeeld een religieuze groepering als Shas bijna steevast als een soort afpersingspartij deel van de coalitie uitgemaakt. Zij kon eisen stellen die totaal niet met haar getalsmatige inbreng overeenkwamen.”

Een uitweg uit de huidige politieke impasse ziet de Amsterdamse politicoloog voorlopig niet. „Er zijn twee grote obstakels die een einde aan de politieke verdeeldheid in de weg staan: het Israëlisch-Palestijns conflict en de persoon van Netanyahu. Het conflict zal de komende jaren niet worden opgelost. Misschien moet Netanyahu als gevolg van het corruptieproces tegen hem het veld ruimen. De rechter kan hem wel uit het systeem zetten, maar de kiezer heeft dat in elk geval tot nu toe niet gedaan.”