Het woord ”privilege” verdient in dit verband wellicht enige uitleg, omdat het gaat om een klakkeloze vertaling uit het Engelse taalgebied.

In die betekenis duidt het woord niet zozeer op een voorrecht als wel op een oneigenlijke of oneerlijke voorsprong. Het kan daarbij om wit privilege gaan of om mannelijk privilege, maar steeds vaker ook om eigenschappen die je als mens zomaar in de schoot geworpen hebt gekregen in de moederschoot of door de plaats waar je wieg stond.

Nu zit daar natuurlijk een kern van waarheid in. Wie opgroeit in een welvarend gezin en ongemerkt bepaalde waarden meekrijgt, komt goed beslagen ten ijs. Een heel ander verhaal is het wanneer je opgroeit met een alleenstaande moeder die in de bijstand zit en twee halfbroers die elk een andere vader hebben. Dat zijn twee uitersten die bepalend kunnen zijn voor je leven.

Huidskleur

Bij privileges kun je dus denken aan huidskleur en geslacht, terwijl het net zo goed kan gaan over de vraag of je lichamelijk en geestelijk gezond bent, intelligent, talentvol, sociaal vaardig, aantrekkelijk en ga zo maar door. In die gereedschapskist ontbreekt altijd wel iets en soms is hij zelfs bijna helemaal leeg.

Om die reden heeft elk beschaafd democratisch land een sociaal vangnet en een scala aan regels en instanties om ook de onderkant van de samenleving niet in de steek te laten. Voor mensen die vaak het woord ”privilege” gebruiken is dat echter nog niet genoeg, want zodra iets als oneerlijk wordt aangemerkt leidt dat vanzelf tot de vraag om genoegdoening en herverdeling.

Probleem is dat je de zwakkeren in de samenleving niet helpt door de prestaties van anderen af te zwakken. Zelfs als je iets op eigen kracht hebt gedaan of eigenhandig uit de grond hebt gestampt, is dat in de ogen van anderen slechts een eigenschap die je toevallig bij je geboorte hebt meegekregen. Ook als je dus ergens hard voor hebt moeten vechten, kan dat nog altijd worden gezien als een voorrecht.

Optelsom

De vraag of de meritocratie in Nederland nog wel functioneert, in de zin dat je je als dubbeltje kunt opwerken tot een kwartje, is een kwestie die voortdurend om aandacht vraagt. Tegelijk is niets zo demotiverend als de stelling dat succes per definitie onverdiend is omdat er eigenschappen aan te pas komen die een ander misschien niet bezit.

De formule die ik zelf altijd hanteer, luidt dat succes een optelsom is van talent, timing en toeval, hoewel je daar eigenlijk nog zaken als toewijding en training aan zou moeten toevoegen. Je zou in dit verband ook kunnen verwijzen naar wat ik de vijf D’s noem: durf, daadkracht, discipline, doorzettingsvermogen en doelgerichtheid, plus misschien als zesde en zevende nog deemoed en dankbaarheid.

Daarmee geef je te kennen dat je terdege beseft hoe bevoorrecht je in sommige opzichten bent, terwijl je tegelijk benadrukt dat je nergens komt in het leven zonder daarvoor de nodige moeite te doen.

De auteur is publicist. Reageren? hormann@refdag.nl