Vanwege de coronacrisis droeg deze verkiezingsstrijd een bijzonder karakter. Er waren geen (massale) bijeenkomsten. Politici konden maar heel beperkt de straat op gaan. De strijd werd vooral gevoerd tijdens televisiedebatten, waarbij het er fel aan toeging.

Men kan zich afvragen waar al die debatten goed voor zijn. Is het om de kiezer te winnen? Om hem te vermaken? Of hebben ze het effect dat bij kiezers het gevoel versterkt wordt dat het in de politiek vooral om veel praten en weinig presteren gaat? Het zijn vragen waarop geen afdoend antwoord is.

Het is te verwachten dat de komende weken partijen aan tafel zitten die in de verkiezingsstrijd elkaar flink in de haren hebben gezeten. Dat vraagt van partijleiders wendbaarheid van geest: eerst tegenstander, nu overlegpartner.

De harde toon van de debatten zal bij de formatie plaats moeten maken voor overleg in alle redelijkheid, waarbij men bereid is de andere partner(s) ook iets te gunnen. Dat is nodig om een vorm van samenwerking te vinden zodat het land weer geregeerd kan worden.

Wie de naoorlogse periode beziet, constateert dat de formatiebesprekingen soms weken, zo niet maanden kunnen duren. De kortste was die in 1948, toen het kabinet-Drees I na 31 dagen overleg rond was. Rutte heeft tot nu toe de langste formatie op zijn naam staan. Zijn derde kabinet kwam er pas na 225 dagen.

Daarbij bestaat het risico dat een overleg na weken praten alsnog klapt. Dat gebeurde in 1977, toen eerst werd geprobeerd een kabinet van PvdA en CDA te vormen. Dat mislukte en daarna slaagden Van Agt en Wiegel erin om na een onderonsje in een Haagse bistro binnen enkele weken een kabinet van CDA en VVD op het paleisbordes te presenteren. Maar vanaf de verkiezingen had het in totaal wel 208 dagen geduurd voordat het zover was.

Gelet op de crisis waar ons land zich nu al een jaar bevindt, zal het iedereen duidelijk zijn dat de situatie zo ernstig is dat zo’n langdurig formatieproces onwenselijk is. Partijen zullen (moeten) beseffen dat het er nu niet op aan komt nog enkele puntjes binnen te halen. De problemen waarvoor ons land staat, vergen een snelle, kordate aanpak.

Daarom is zeker te overwegen om voorlopig op basis van enkele concrete afspraken een zakenkabinet te vormen, dat snel kan aantreden. Weliswaar past dat niet zo in een democratische traditie en zeker niet in de Nederlandse, die zich onderscheidt door langdurig polderoverleg met de bedoeling een redelijk compromis te vinden. Maar ongewone tijden vragen een ongewone aanpak. Inderdaad, het gaat om snel doorpakken.