Steeds vaker klinkt de vraag: zijn de coronamaatregelen nog proportioneel of eisen ze een te zware tol van de samenleving? Het is een kwestie van belangen afwegen, maar welke zet je voorop? Drie deskundigen over deze ingewikkelde vragen.
Een avondklok, een strikte bezoekregeling, dichte winkels… Nederland zit al een paar maanden in een stevige lockdown. Op 23 februari kijkt de regering opnieuw naar de maatregelen. De hamvraag is: komen er straks versoepelingen of niet? Hoewel de strenge aanpak grotendeels werkt als het gaat om de daling van de besmettingen, klinkt ook steeds vaker kritiek op het beleid van de overheid. Zo zou er te weinig worden gekeken naar het psychische welzijn van mensen en de grote economische schade die de samenleving oploopt. Anders gezegd: wegen de kosten nog op tegen de baten?
De lockdown heeft een duidelijk effect op de situatie in de gezondheidszorg. Vanaf half december daalde de bezetting in de ziekenhuizen gestaag en inmiddels stabiliseren de cijfers. Toch verwacht Cees Hertogh, hoogleraar Ouderengeneeskunde en Ethiek van de zorg en lid van het Outbreak Management Team (OMT), op korte termijn niet veel versoepelingen in het beleid van de overheid. „Als je kijkt naar de Britse variant van het virus en de voorspellingen met betrekking tot een mogelijke derde golf, dan moeten de maatregelen zo blijven en kunnen we niet veel loslaten.”
Het OMT kijkt elke vrijdag naar de prognoses van de modelleurs van het RIVM. „In die berekeningen zie je dat zodra je een maatregel versoepelt, het aantal besmettingen meteen weer omhoog gaat en het aantal sterfgevallen toeneemt. Dat is het probleem.”
Tegelijkertijd erkent Hertogh dat er andere belangen meespelen. „In het OMT zitten microbiologen en medici. Zij geven op medische gronden advies, maar zijn niet blind voor de psychosociale en economische gevolgen van de maatregelen. Langzaam komen we daar meer over te weten. Maar het lastige is dat die gevolgen nog minder meetbaar zijn dan de concrete besmettingscijfers.”
Complex
Volgens Elnathan Prinsen, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, focust het coronabeleid van de overheid zich te veel op het terugdringen van het aantal besmettingen en het voorkomen van overbelasting in ziekenhuizen. „Het begrip gezondheid wordt te nauw gedefinieerd. Volksgezondheid is meer dan alleen fysieke gezondheid. Het gaat ook over mentale gesteldheid. Hoe langer de maatregelen duren, hoe vaker mensen last krijgen van psychische problemen.”
Uit onderzoeken blijkt dat vooral gezonde mensen zich steeds vaker eenzaam voelen. „Ergens is dat logisch: de groep mensen die voor de crisis het meest sociaal actief was, lijdt nu het meest onder de maatregelen. Vooral bij de groep tot 25 jaar zie je dat duidelijk. Er worden vaker jongeren opgenomen met klachten als depressiviteit. Bij volwassenen neemt het aantal psychiatrische stoornissen overigens niet toe.”
Prinsen vindt dat er tot nu toe te weinig vraagtekens zijn gezet bij de proportionaliteit van de maatregelen. „Natuurlijk is dat een ingewikkelde discussie. Stel: je moet een keuze maken tussen het beschermen van een 85-jarige die nog een aantal jaar te leven heeft en de ontwikkelingsachterstand die kinderen oplopen omdat ze al maanden niet naar school kunnen. Hoe weeg je die twee dingen tegen elkaar af? Dat is haast niet te doen. Het wegen is zo complex dat mensen het niet aandurven die weging te maken. Dus is het meetbare op de korte termijn tot nu toe leidend geweest. Maar ik denk dat we meer moeten praten over de langetermijngevolgen.”
Grondrechten
Ook op economisch gebied heeft het coronabeleid verstrekkende gevolgen. Volgens Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën, gaan we een zwaar jaar tegemoet. „Veel bedrijven krijgen steun van de overheid, maar dat is niet voldoende om de misgelopen omzet te compenseren. Er komt een moment dat de reserves zijn uitgeput en dat ook de bedrijven die nu worden gesteund gaan omvallen.”
Jacobs steunt het initiatief van Herstel-NL, een groep professionals die zich grote zorgen maakt over het coronabeleid. „Natuurlijk moeten er verschillende belangen tegen elkaar worden afgewogen, maar tot nu toe heeft de coronazorg prioriteit boven alles”, zegt Jacobs. „Ik wil graag weten hoeveel het kabinet wil opofferen voor de coronazorg in termen van economie, kansen voor leerlingen, psychische schade en de inbreuk op grondrechten.” Jacobs erkent dat hij daar als econoom ook geen heldere uitspraken over kan doen. „Maar de afwegingen van de overheid moeten helderder worden, er moet op zijn minst een maatschappelijk gesprek komen. Anders verliezen we de samenleving in de maatregelen die worden genomen.”
Marathon
De communicatie van de overheid kan beter, zo vindt ook OMT-lid Cees Hertogh. Hij vraagt zich af of er voldoende wordt gedaan om draagvlak te houden onder de bevolking. „Ik zeg het maar eerlijk: soms kijk ik met afgrijzen naar de persconferenties. De uitdrukkingen zijn elke keer hetzelfde. Zo langzamerhand klinken de woorden een beetje hol. Mensen haken dan af.”
De strijd tegen corona moeten we niet zien als een sprint, maar eerder als een marathon, zeggen bewindspersonen. „Het probleem is dat er nooit echt werk is gemaakt van die metafoor”, vindt Hertogh. „Men verwacht nog steeds dat de crisis een begin en een afzienbaar einde heeft. Maar voor welke strategie je ook kiest, de onderliggende boodschap is al een tijd: de wereld ziet er de komende jaren mogelijk nog totaal anders uit. Maar dat durft niemand te zeggen.”
