Eerder deze week werd Nederland opgeschrikt door stevige rellen. Chatdienst Telegram speelde een belangrijke rol in de communicatie tussen de raddraaiers.

Een korte zoektocht op de berichtenservice laat een veelheid aan chatgroepen zien, meestal gelinkt aan een stad. In deze groepen flirten leden regelmatig met termen als ‘revolutie’ en ‘chaos creëren’ en delen ze thuisadressen van politici en journalisten.

Waar mensen overdag elkaar vooral verzamellocaties toesturen en plannen bespreken, waarschuwen ze elkaar ’s avonds voor plekken waar politie is. Leden krijgen updates over de locaties van politiewagens. Ook worden foto’s van zogenaamde ‘romeo’s’ gedeeld: undercover politieagenten.

Doordat de chatgroepen de afgelopen dagen regelmatig in de media kwamen, zijn groepsleden op hun hoede. Ze waarschuwen elkaar voor meekijkende journalisten en politieagenten.

Toch weerhoudt dit een deel van de groepsleden niet om elkaar tips te geven over hoe nog meer ‘chaos’ gecreëerd kan worden.

Koranteksten

Wie er precies in deze groepen zit, is grotendeels onbekend. De meeste gebruikers zijn enkel te traceren via een gebruikersnaam, die ze zelf kunnen veranderen. Een enkeling is aanwezig onder zijn eigen telefoonnummer en is dus wel te traceren.

Opvallend genoeg wordt er vooral in straattaal gecommuniceerd. Sommige groepsleden waarschuwen elkaar aan de hand van koranteksten dat de islam relschoppen afkeurt. Het taalgebruik en de besproken onderwerpen in de chats wekken eerder de indruk dat het om sensatiezoekende jongeren gaat, dan om georganiseerde rebellen.

Hadden de rellen voorkomen kunnen worden? Frederik Zuiderveen Borgesius, hoogleraar ICT en Recht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, denkt van niet. „De politie houdt sociale media wel in de gaten om onlusten voor te zijn, maar dit ging waarschijnlijk te snel om in te kunnen grijpen.”

Volgens Zuiderveen Borgesius kun je chatdiensten niet aanpakken vanwege de opruiing op hun kanalen. „Net als postdiensten kun je Telegram niet verantwoordelijk houden voor het kleine percentage berichten dat oproept om iets illegaals te doen.”

Klokkenluiders

Aan berichten en foto’s in de groepen is te zien dat een deel van de groepsleden minderjarig is. Hoewel Telegram een minimumleeftijd van 16 jaar hanteert, ziet Zuiderveen Borgesius een obstakel met het handhaven van zo’n regel. „Als aanbieder is het lastig te controleren of jongeren een andere geboortedatum opgeven.”

Zuiderveen Borgesius ziet ook niets in een verbod op anonieme accounts. „Chatdiensten als Telegram worden ook gebruikt door jongeren in een onveilige thuissituatie en door klokkenluiders. Zij moeten zich veilig en anoniem kunnen uiten. Anonimiteit op het internet heeft nadelen, maar kan ook heel belangrijk zijn.”

Volgens de hoogleraar is het bijna onmogelijk om volledig te voorkomen dat mensen via sociale media elkaar ophitsen.

„Enerzijds wil je deze problemen voorkomen, maar aan de andere kant moet je niet willen dat de staat zich teveel met het vrije woord bemoeit”, aldus Zuiderveen Borgesius, „Daarnaast moeten we niet vergeten dat maar een klein deel van het totaal aantal berichten op Telegram problematisch is.”