Hij moest slechts een handvol beroemdheden, zoals voetballer Cristiano Ronaldo, voor zich dulden. Met zijn krap 90 miljoen volgers was Donald Trump een van de meest gevolgde twitteraars ter wereld. Die tijd is voorbij.

Trump kan zijn boodschappen niet meer via het wereldwijd bekende forum verspreiden. Na de bestorming van het Capitool vorige week in Washington deed Twitter Trump in de ban. Voorgoed. Het techbedrijf vindt het in het huidige spanningsvolle tijdsgewricht te gevaarlijk de president een podium te bieden.

„Na bestudering van de tweets van @realDonaldTrump en de context ervan hebben we het account permanent geblokkeerd vanwege het risico op het aanzetten tot geweld”, schreef Twitter zaterdag. Woensdag zei Twitter-topman Jack Dorsey „niet blij of trots” te zijn om de verbanning. Ook andere techgiganten, zoals Facebook, Snapchat en YouTube, blokkeerden Trump. Al dan niet tijdelijk.

Prutswerk

Hoe terecht is de ban van Trump? Is het niet meer dan logisch dat techreuzen paal en perk stellen aan opruiende en extremistische taal op sociale media? Of staat de vrijheid van meningsuiting op het spel? Worden Trumpaanhangers en opinieleiders monddood gemaakt?

Twitter is een privaat bedrijf en kan zelf bepalen wie het verbant, benadrukt internetjurist mr. ir. Arnoud Engelfriet. Het techbedrijf gooit niet zomaar iemand van Twitter, geeft hij aan. „Vergelijk het met de kwalificatie van een wasmachine. Als een invloedrijke organisatie als de Consumentenbond zo’n apparaat afkeurt, verwachten we grote zorgvuldigheid bij de totstandkoming van dat oordeel. Voor een willekeurig persoon die op straat roept dat de wasmachine prutswerk is, leggen we de lat minder hoog.”

Dat Trump van Twitter is gegooid, vindt Engelfriet zonder meer terecht. „Twitter biedt een solide onderbouwing van dat besluit. Het sociale medium staat geen aanzetten tot of verheerlijken van geweld toe. Het is duidelijk dat Trump menselijke waarden met voeten heeft getreden. Hij heeft de bestorming van het Capitool, een van de democratische pijlers van Amerika, aangewakkerd. Ik snap goed dat Twitter concludeert: Zo’n man willen wij niet onder ons dak hebben.”

Trump was een gewaarschuwd man, zegt hij. „Een optelsom van omstreden berichten van Trump leidde tot zijn verwijdering van Twitter. Vergelijk het met een leerling die voortdurend een leraar zit te treiteren. Als dat een ochtend lang doorgaat, is de leraar het een keer zat en moet de leerling de klas uit.”

Verbazingwekkend

Zeker in rechtse kringen klinkt het verwijt dat Twitter met twee maten meet. Zo zou de Iraanse ayatollah Khamenei ongestraft mogen oproepen tot vernietiging van de staat Israël. Internetjurist Engelfriet heeft moeite met die redenering. „Ik vind het verbazingwekkend als aanhangers van Trump nu zeggen: „Ja maar, hunnie dan?” Het is van belang iedere kwestie op zichzelf te beoordelen. Twitter grijpt in zeer uitzonderlijke gevallen in. Veronderstel dat ayatollah Khamenei voortdurend via Twitter een gewapende opstand tegen een democratie aanmoedigt, dan vermoed ik dat ook hij zal worden verbannen.”

Gemengde gevoelens heeft Engelfriet bij de opmerkingen deze week van de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Ze vindt de Twitterban van Trump „problematisch.” Merkel stelt dat de rechter moet beslissen of Trump definitief van Twitter wordt verbannen, niet het techbedrijf zelf. Engelfriet: „Hoewel ik de zorgen van Merkel snap, vind ik het nu niet zo’n geschikt moment om het toelatingsbeleid van Twitter ter discussie te stellen. Alsof je het deurbeleid van een café aan de kaak stelt nadat die kroeg er net drie neonazi’s heeft uitgegooid. Laten we bedenken dat bij de bestorming van het Capitool een vijftal mensen omkwam, dat Trumpaanhangers kennelijk vicepresident Mike Pence wilden ophangen en dat Trump die opstand heeft aangejaagd.”

Het verjagen van de Amerikaanse president van sociale media betekent allerminst dat Trump monddood is, zegt Engelfriet. „Hij zal in traditionele media, zoals in kranten en op tv-stations, een podium krijgen. Zo kan Trump veel invloed blijven uitoefenen.”

Halt

Dat Twitter Trump voorgoed verbant, gaat wellicht te ver. Dat vindt prof. Arno R. Lodder, hoogleraar internetbeheer en -regulering aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Als na de inauguratie van Biden tot nieuwe president de gemoederen tot bedaren komen, zou Twitter Trump mogelijk weer een plek moeten geven. „Amerika kent een ver opgerekte vrijheid van meningsuiting. Ik snap goed dat sociale media een halt toeroepen aan bijvoorbeeld fora waar pedofielen tips uitwisselen om kinderen te misbruiken. Maar wat Trump roept, is van een andere orde. Als hij geen president meer is, lijkt zijn rol minder schadelijk te worden. Ik vind Trump zonder meer een volstrekt vreemde man, maar er zitten wel meer gekkies op Twitter.”

De gedachte dat techgiganten zonder aanzien des persoons misstanden aanpakken op internet, kan wat Lodder betreft de prullenbak in. „Zo schoon is het geweten van techbedrijven niet. Zoekmachine Yahoo weigerde in het verleden in een Franse zaak verkoop van nazispullen via internet onmogelijk te maken. Yahoo beriep zich toen op de Amerikaanse interpretatie van vrijheid van meningsuiting en negeerde de Franse wet. Een paar jaar later, echter, hield de zoekmachine wel weer rekening met lokale regels.”

Lodder verwijst ook naar het optreden van Google in China. Daar zorgde de zoekmachine ervoor dat China onwelgevallige zoektermen als ”dalai lama” geen resultaten opleverden.

Het klassieke idee van vrijheid van meningsuiting van de Britse filosoof John Stuart Mill staat ernstig onder druk, signaleert Lodder. „Hij bepleitte het model van een marktplaats waar iedereen verschillende ideeën kan uiten en op elkaar reageert. Nu leven mensen veel meer in een internetbubbel met gelijkgezinden. En gaan ze geloven dat ze bij een inenting tegen corona een chip krijgen ingespoten.”

Topmensen

Sociale media als Facebook en Twitter hebben het recht gebruikers te weren, benadrukt ook de Amsterdamse advocaat mr. Victor den Hollander, gespecialiseerd in onder meer onlinemedia-kwesties. De Amsterdamse rechtbank bepaalde enkele maanden geleden bijvoorbeeld dat Facebook informatie van de Stichting Viruswaarheid over corona mag weigeren. In de motivering stelt de rechtbank dat het recht op vrijheid van meningsuiting niet betekent dat je recht hebt op het forum van je keus. „Begrijpelijk is”, stelt de rechtbank, dat de coronasceptici kiezen voor Facebook „vanwege haar enorme bereik.” Maar: „Die enkele omstandigheid is onvoldoende om Facebook zonder wettelijke basis te verplichten om iedere uitlating van gebruikers op haar platform te dulden.”

Den Hollander kan zich voorstellen dat rechts Amerika klaagt dat de techgiganten met de ban op Trump politiek bedrijven. „Het lijkt erop dat de topmensen van machtige techbedrijven vooral Democratisch stemmen, net als Hollywoodsterren. Dat stemt me wel tot nadenken. Daarbij is de vraag gerechtvaardigd of de commerciële techbedrijven niet te veel macht hebben. Facebook en Twitter zijn immers allang geen hobbysites meer, maar fungeren als nutsvoorziening.”

Tegelijkertijd wil de advocaat waken voor complotdenken. „Als linkse mensen op Twitter of Facebook haat zaaien of oproepen tot geweld, worden ze waarschijnlijk ook verbannen. Net zoals Facebook ingrijpt als er een video van een zelfmoord circuleert.”

Dat Twitter na de bestorming van het Capitool Trump het zwijgen oplegde, vindt Den Hollander „volkomen logisch.” „De spanningen in Amerika zijn tot het kookpunt gekomen. Na de opruiende taal van Trump kon Twitter niet anders.” Het platform zal „niet lichtzinnig” opereren. „Twitter weet dat de hele wereld meekijkt en dat ze van een groot deel van de Amerikaanse bevolking de wind van voren krijgt.”

„Ban van Trump onderdeel van politiek spel rond macht techgiganten”

Machtige bedrijven zoals Twitter en Facebook hoeven geen verantwoording af te leggen over hun beweegredenen om gebruikers te verbannen. Het is daarom hoog tijd dat er toezichthouders komen voor digitale platforms, vindt prof. José van Dijck, hoogleraar media en digitale samenleving aan de Universiteit Utrecht.

In de VS woedt een stevig politiek debat over digitale platforms als Twitter, YouTube en Facebook – allemaal techbedrijven van Amerikaanse bodem. De Democraten in Amerika willen dat de platforms beter toezien op het materiaal dat mensen plaatsen. De Republikeinen daarentegen hameren op het belang van vrijheid van meningsuiting, zo analyseert hoogleraar José van Dijck.

Ondanks de politieke tegenstellingen kwam het Amerikaanse Congres in november met een kritisch rapport over de online platforms, nadat tal van bazen van techbedrijven waren gehoord. Waar het rapport toe leidt? Dat is koffiedik kijken. Of bijvoorbeeld de overheid meer grip krijgt op Twitter, is onzeker, zegt Van Dijck. „Het verbannen van Trump van Twitter kun je zeker zien als onderdeel van het politieke spel rond de macht van techgiganten.” In Europa woedt ook een debat over de rechten en plichten van online platforms.

Amerikaanse internetwetgeving uit 1996 (de zogeheten sectie 230 van de Communications Decency Act) legt techbedrijven hoegenaamd geen strobreed in de weg. „Die wetgeving was vooral bedoeld om innovatie op internet aan te zwengelen. De overheid wilde minimale greep op platforms en kon niet voorzien dat bijvoorbeeld het later gelanceerde Twitter zo dominant werd. Nu kan zo’n platform niet aansprakelijk gesteld worden voor informatie die derden daarop plaatsen. Terwijl sociale media tot de belangrijkste infrastructuur voor communicatie en informatie behoren.”

Traditionele media (zoals kranten en tv-omroepen) kunnen in Amerika en daarbuiten al wel aansprakelijk gesteld worden voor hun producties, geeft Van Dijck aan. Voor digitale platforms zouden volgens haar toezichthouders in het leven moeten worden geroepen, al dan niet via zelfregulering. Traditionele media kennen die waakhonden al. „Denk voor Nederland aan de Raad voor de Journalistiek of het Commissariaat voor de Media.” Twitter zou extra regels kunnen opstellen voor twitteraars met miljoenen volgers.

Het ontbreken van enig formeel (overheids)toezicht op firma’s als Twitter en Facebook wil niet zeggen dat die techbedrijven er een potje van maken, zegt Van Dijck. „Ze hebben er ook commercieel belang bij om hun platforms te vrijwaren van bijvoorbeeld haatzaaiende teksten en porno.” Verwarrend vindt Van Dijck wel dat de platforms elk hun eigen normen hanteren. „Twitter heeft heel andere regels dan Facebook.”

Ook voor Parler, een kleiner alternatief voor Twitter waar veel (radicale) Trumpaanhangers zich roeren, viel na de bestorming van het Capitool het doek. Apple en Google verwijderden de berichtendienst uit hun appstore. Webhost Amazon haalde Parler offline. Amazon maakte bezwaar tegen haatdragende uitingen op Parler, de dienst zou daar nauwelijks tegen optreden. Zo postte iemand op Parler: „De enige goede Democraat is een dode. Vermoord ze allemaal.” Parler, dat 12 miljoen gebruikers zou tellen, stelt dat de ban door Amazon illegaal is en Twitter bevoordeelt.

Van Dijck betwijfelt of het verstandig is Parler te weigeren. „Ik vind dat een moeilijk verhaal. Vergelijk het met een bedrijf dat wordt afgesneden van het stroomnet. Dat is best ingrijpend.”

Sociale media zijn geen neutrale bedrijven, waarschuwt christenjurist mr. dr. Matthijs de Blois. Hij vindt het zorgelijk dat techgiganten als Google en Apple in zekere zin de politieke agenda bepalen. De Blois sluit niet uit dat godsdienstige minderheden op bijvoorbeeld Twitter in het gedrang komen en minder ruimte krijgen om van de hoofdstroom afwijkende opvattingen te uiten.