Aanvankelijk ging het vooral om mensen die zich in sociaaleconomisch opzicht aan de onderkant van de maatschappij bevonden. Hoe kon men hun betere kansen bieden? Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw stond de emancipatie van de vrouw centraal. Toenemende aandacht was er ook voor de positie van gehandicapten.

Zo werden er steeds meer achterstandsgroepen ontdekt. Daar moest wat aan gedaan worden. Ook zij moesten zich ingesloten weten in het geheel van de samenleving. Niet alleen getolereerd maar ook gerespecteerd.

De instroom van allochtonen in West-Europa (gastarbeiders, asielzoekers, economische migranten et cetera) confronteerde de moderne samenleving met grote groepen laagopgeleide mensen met afwijkende opvattingen. Problematisch was dat die opvattingen juist ook recente verworvenheden van de westerse cultuur betroffen, zoals de gelijkheid van an en vrouw en de acceptatie van homoseksuele relaties.

In de VS vormde de positie van de nakomelingen van de negerslaven vanouds een uiterst gevoelig onderwerp. Ook al was er in de loop der jaren sprake van een zekere juridische en maatschappelijke emancipatie (het presidentschap van Obama was daar een symbool van), toch bestaan er nog forse raciale spanningen, die regelmatig opleven. Door emigratiegolven kreeg ook West-Europa steeds meer raciale problematiek.

Lhbti

Homoseksualiteit werd in korte tijd als een normale variant van het menselijk bestaan beschouwd, die voortaan beschermd moest worden tegen allerlei traditionele vormen van discriminatie. Homoparen mochten ook trouwen en kinderen adopteren. Voor mensen die moeite hadden met de vanouds gangbare indeling in mannen en vrouwen moest eveneens ruimte komen. Gender was immers niet biologisch maar cultureel bepaald. Zo hanteren we nu de afkorting lhbti.

Terwijl het christendom verder terugliep, kreeg onze maatschappij te maken met de islam en allerlei andere godsdiensten. Die grotere diversiteit geldt in het huidige denken op zich als positief, mits uiteraard al die godsdiensten zich tolerant en respectvol ten opzichte van elkaar opstellen. Het hedendaagse christendom voldoet op wat orthodoxe uitzonderingen na wel aan die voorwaarde. De islam is wat dat betreft veel problematischer.

Zo is het project van de inclusieve samenleving een uitermate omvangrijk en verreikend project geworden. Het sluit aan bij onze postmoderne cultuur, waarin vrijheid, gelijkheid, diversiteit en tolerantie belangrijk zijn.

Al die verschillende kanten zijn uiteraard van belang voor onze beoordeling. We weten dat God „uit enen bloede het ganse geslacht der mensen gemaakt” heeft (Handelingen 17:26). De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan laat zien dat de buitenstaander evenzeer onze naaste is. Maar in het maatschappelijk leven is er wel degelijk ook verschil tussen goed en kwaad.

Aandacht voor maatschappelijke achterstanden is zeker noodzakelijk. Teveel kinderen groeien op in kansarme gezinnen. Veelal zijn dat eenoudergezinnen. Dat wijst op het belang van een hechte relatie tussen de ouders.

Meer aandacht voor gehandicapten is ook een goede zaak. Ook al kan men de handicap niet wegnemen, er is wel veel mogelijk om hen op gelijke voet in de maatschappij te laten participeren.

Door de emancipatie van de vrouw kwam de positie van het gezin onder druk te staan. Carrière en moederschap bleken toch moeilijk te verenigen, ondanks een heel systeem van crèches en buitenschoolse opvang. Tijdelijke relaties werden steeds meer een alternatief voor het levenslange huwelijk. Dat ondermijnt de grondslagen van de maatschappij.

Sociale cohesie

Hoe gaan we om met allochtonen? In Nederland hebben we die in allerlei soorten. Van de Molukkers die al in de jaren vijftig van de vorige eeuw hierheen kwamen tot de Syriërs en Somaliërs die recent hun land ontvluchtten. Hoe kun je die een plaats geven?

Voorlopig geldt dat ze veelal de verkeerde lijstjes aanvoeren. Er is onder hen veel werkloosheid en veel criminaliteit. Voor integratie is heel wat tijd nodig. Het grote aantal elders geborenen vormt een bedreiging voor de sociale cohesie van onze maatschappij. Mensen hebben daardoor weinig gemeenschappelijks meer met elkaar. Vandaar dat het verstandig is om de migratiestroom in te perken.

Rassendiscriminatie is nog steeds een maatschappelijk gegeven, waar vooral zwarten onder lijden. Ook al is er in Nederland van officiële discriminatie geen sprake, dat neemt niet weg dat die er in de praktijk wel degelijk is. Het is niet gemakkelijk die te elimineren. Ook al zou Zwarte Piet uit het straatbeeld verdwijnen, in de hoofden van mensen blijft het beeld van Zwarte Piet nog decennialang bestaan.

Het slavernijverleden geeft een extra scherpte aan de huidige discriminatieproblematiek. Toch is het ook hier verstandig om zich niet al te zeer te koesteren in het aangedane leed. Een feit is bovendien dat de nazaten van de vroegere slaven het qua welvaartspositie veelal beter hebben dan degenen die in Afrika zijn achtergebleven.

Niet meer van deze tijd

Emancipatie van homo’s en transgenders vormt in veler oog een speerpunt van de inclusieve samenleving. Maar juist hier is er sprake van een frontale botsing met de Bijbelse normen inzake de schepping van man en vrouw en het huwelijk als unieke relatie tussen één man en één vrouw. In brede kring reageert men uitermate fel op het vasthouden aan deze fundamentele uitgangspunten. Dat is immers niet meer van deze tijd. De recente discussie in en buiten het parlement over reformatorische scholen en homoseksualiteit maakt dat wel duidelijk. Ook de veroordeling van de Bremense ds. Latzel wegens volksopruiing is wat dat betreft een teken aan de wand.

De inclusieve samenleving heeft hier kennelijk haar grenzen. Daarin past geen exclusieve godsdienst die ingaat tegen de daar gehuldigde waarden van vrijheid en gelijkheid. Het gaat er vooral om respect te tonen voor de ander, die alle recht heeft om zijn eigenheid te beleven. Ook al gaat het om dingen die de Bijbel zonde noemt. Daarom kan het concept van de inclusieve samenleving, met al het goede dat daarin ook is, niet zomaar omhelsd worden.