In de visie van Kuyper heeft elk maatschappelijk verband zijn eigen verantwoordelijkheid, naar God toe en in de maatschappij. Die verbanden staan niet boven maar naast elkaar; ze vullen elkaar aan met elk een specifieke rol. In de coronasituatie: rijksoverheid, veiligheidsregio’s, gemeenten, GGD’s, wetenschappers, zorg-instellingen, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers.

Ze hebben elk hun eigen onderscheiden verantwoordelijkheid, maar dat loopt nu teveel door elkaar heen. Wetenschappers doen uitspraken buiten hun eigen discipline, waardoor de regering niet het goede advies krijgt. Inzichten uit disciplines als logistiek en gedragswetenschap worden te weinig gebruikt. Onderzoek, beleidsvoorbereiding en besluitvorming zijn niet goed gescheiden. De regering doet teveel zelf. Zij doet vervolgens een appel op de burgers. Die laatsten kunnen dat moeilijk aan. Het draagvlak is afgenomen. Het aantal besmettingen nam daardoor toe. Daarom bevinden we ons nu weer in een lockdown.

Inconsistent

Veel organisaties hebben eigen protocollen ontwikkeld en dat is goed. Helaas hebben hun leden geen ruimte gekregen voor maatwerk. Onderzoek van ondergetekende in de culturele sector laat zien dat zulk maatwerk nodig en mogelijk is: de ene organisatie heeft alles prima geregeld, soms heel innovatief, en zou ook nu gewoon open kunnen blijven, zonder enig gevaar voor besmettingen. Bij andere organisaties waren de maatregelen niet afdoende. Met allerlei gradaties daartussenin.

De inconsistenties hebben tot onbegrip geleid en mede daardoor zijn de brancheorganisaties zich gaan opstellen als lobbyisten die continuïteit voor hun sector vragen, zonder zich nog verantwoordelijk te voelen voor de volksgezondheid. De regering laat haar oren hangen naar sommige van hun lobbyisten. Daardoor is enerzijds het doorgaan met besmetten gelegitimeerd (hogere klassen in het middelbaar onderwijs, winkels, luchtvaart, betaald voetbal, prostitutie), terwijl anderzijds veel organisaties en burgers onnodig zijn gehinderd omdat ze niet mogen doen wat wél veilig is. Het beleid is dus zowel rigide als inconsistent. Zelfs nu mogen luchtvaart, topsport en examenklassen nog doorgaan.

Aanspreekbaar

Abraham Kuyper zou onderscheiden verantwoordelijkheden erkennen en mobiliseren. Dan werken organisaties in eenzelfde sector samen in het maken van protocollen waarin ze de algemene overheidsrichtlijnen vertalen naar de praktijk van hun sector. En als die overheidsrichtlijnen tekortschieten, zoals op het gebied van luchtkwaliteit, vullen ze deze zelf aan. Er mogen echt geen besmettingen zijn. Een vorm van zelfregulering dus.

Vervolgens werken onderwijsinstellingen, bedrijven, culturele instellingen enzovoort alle zelf uit hoe ze veilig open kunnen. Dat maken ze bekend via social media, op hun website en bij en in de gebouwen. Ze geven aan welke regels ze volgen. En als ze afwijken van het protocol van hun sector, benoemen ze dat en ze leggen uit waarom die afwijking de situatie juist nog veiliger maakt. Zo weten medewerkers, leerlingen, klanten en toezichthouders wat ze mogen verwachten en is de organisatie daarop aanspreekbaar. Zo kan de verantwoordelijkheid die Kuyper zo benadrukte in deze pandemie gestalte krijgen.

Omgebogen

En dan gebeurt er iets moois: dit genereert creativiteit om steeds betere oplossingen te verzinnen, en om verspreiding van het virus zo te voorkomen dat het ”gewone leven” kan doorgaan. Het stimuleert zelfs verdere innovatie, omdat zoveel mensen positief meedenken. Dit versterkt vervolgens het draagvlak. Deze fase van de lockdown kan hiervoor worden gebruikt, zodat die zo snel mogelijk (maar toch veilig) kan worden opgeheven. De negatieve spiraal wordt zo omgebogen naar een positieve.

Ja, er zullen dissonanten blijven; niet alles is maakbaar. Maatregelen kunnen „afstuiten, ’t zij op de natuur der krankheid, ’t zij op de eischen van het leven, ’t zij op de onwil der onvoorzichtigen”, aldus Kuyper, maar het positieve krijgt veel meer kansen. Zo kan Kuyper ons toch nog steeds praktisch verder helpen. Hopelijk kan de SGP dit in het volgende debat inbrengen.

De auteur is werkzaam aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.