Twee berichten in één week. Groeiende bezorgdheid in Nederland over antisemitisme in de politieke partij Forum voor Democratie. Groeiende bezorgdheid in Duitsland over de toename van Jodenhaat tijdens de coronapandemie. Dat laatste lijkt een wereldwijde trend.
Dat FVD in enkele dagen tijd uiteenspat, komt mede doordat politici uitspraken van partijleider Baudet aan de kaak stelden. Hij zou hebben beweerd dat het coronavirus de wereld ingebracht is door onder anderen de 90-jarige Hongaars-Amerikaanse Joodse zakenman George Soros. Ook zou Baudet opmerkingen hebben gemaakt als: „Waar komt jouw kruistocht tegen antisemitisme vandaan?”, „Bijna iedereen die ik ken, is antisemiet” en –over relativeringen van de Holocaust in een appgroep– „Ze zijn niet dom, ze hebben juist een heel hoog IQ, daarom zeggen ze deze dingen ook.”
Het tumult in de partij ontstond doordat leden van jongerenclub JFVD nazisympathieën tentoonspreidden. Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) vroeg onafhankelijk onderzoek naar antisemitisme en racisme binnen FVD.
Complottheorieën
In Duitsland uitte Felix Klein, de regeringscommissaris voor het Joodse leven en de strijd tegen antisemitisme, dinsdag zijn zorgen over antisemitische samenzweringstheorieën rond de coronapandemie. Jodenhaat klinkt volgens Klein ook door in de protesten tegen de overheidsmaatregelen die het virus proberen in te dammen.
Begin juni sprak de Knesset, het Israëlische parlement, er zijn bezorgdheid over uit dat de pandemie „een nieuwe en unieke golf van antisemitisme over de hele wereld heeft ontketend: de Joden, zionisten of de staat Israël zijn verantwoordelijk voor de pandemie en zullen er baat bij hebben.”
Aanleiding tot die uitspraak waren de resultaten van een onderzoek van de universiteit in het Engelse Oxford. Dat wees uit dat bijna 20 procent van de Britten het min of meer eens was met de stelling „Joden hebben het virus geschapen om de economie om financiële redenen te doen instorten.”
De Knesset verwees naar uitlatingen van rechtsextremisten en andere groepen. Na de uitbraak van het virus werden binnen enkele maanden zo’n 700.000 antisemitische berichten op Twitter gepost. Er was een aanzienlijke toename van de beschuldigingen dat Joden achter de verspreiding van het virus zitten of ervan profiteren, constateerde Moshe Kantor, president van het Europees Joods Congres. „De gebruikte taal en beeldspraak duiden op een heropleving van de middeleeuwse bloedsprookjes, toen Joden werden beschuldigd van het verspreiden van ziekten, het vergiftigen van putten of het beheersen van economieën.” Nu gingen berichten rond dat Joden het virus gebruiken om de wereldeconomie te destabiliseren en onder controle te krijgen, om vette winst te maken met de verkoop van een vaccin, of dat Joden het virus zouden hebben gemaakt als wapen tegen moslims, met name in Iran.
Ahmed Shaheed, VN-rapporteur voor godsdienstvrijheid, schreef eind april „extreem bezorgd” te zijn dat „religieuze leiders en politici” de covid-uitbraak „misbruiken om Jodenhaat te verspreiden.”
Ook „extreemrechtse groepen hebben bewust de pandemie en de wereldwijde onrust aangegrepen om nieuwe doelgroepen voor antisemitische haat te bereiken”, stelt dr. Robert J. Williams, adjunct-directeur van het Holocaust Memorial Museum in de Verenigde Staten. Hij pleit voor speciale Holocaustherdenkingen, educatie en bewustwordingscampagnes.
Holocaustherdenking
De antisemitische opruiing was er al volop, maar wordt door de huidige gezondheidscrisis versterkt, waarschuwden onderzoekers van de Universiteit van Tel Aviv. Volgens Joodse organisaties is de coronapandemie uitgebroken in een tijd waarin het antisemitisme toch al op het hoogste niveau is sinds de Holocaust. Wereldwijd nam het aantal gevallen van ernstig geweld tegen Joden in 2019 met 18 procent toe ten opzichte van het jaar ervoor: van 387 tot 456. Zeven mensen werden vorig jaar gedood, minstens 53 synagogen en 28 gemeenschapscentra en scholen aangevallen.
De bestrijding van Jodenhaat kreeg extra aandacht in het jaar waarin is herdacht dat de nazi’s 75 jaar geleden werden verslagen, waardoor de Holocaust ten einde kwam. In januari organiseerde Israël het Wereld Holocaust Forum. Daar spraken 52 staatshoofden uit de massamoord op zes miljoen Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog te blijven gedenken en tegen hedendaags antisemitisme te zullen strijden.
Zondebok
Intussen is de situatie niet rooskleurig. Het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA) stelt dat 41 procent van de Joden in de leeftijd 16-34 jaar de afgelopen vijf jaar heeft overwogen vanwege het antisemitisme uit Europa te vertrekken. In Amerika werd in New York en omgeving, waar veel Joden wonen, eind vorig jaar een extreem hoog aantal antisemitische incidenten geregistreerd. Alom klonk dan ook de roep om tolerantie en respect. Toen echter het coronavirus om zich heen greep en mensen thuiszaten, brak ook het antisemitismevirus weer uit, maar nu vooral via internet. Tijdens de demonstraties na de dood van George Floyd in Amerika als gevolg van politieoptreden op 25 mei dit jaar werd ook schaamteloze anti-Joodse retoriek gesignaleerd.
Antisemitisme neemt tijdens crises altijd toe. Onzekerheid door schokkende gebeurtenissen leidt tot het zoeken van een zondebok. Toen in de middeleeuwen de pest uitbrak, werden Joden verantwoordelijk gehouden. Duizenden van hen werden gedood; hele gemeenschappen verwoest. Toen een eeuw geleden de Spaanse griep de wereld teisterde, stak antisemitisme eveneens de kop op. En dit jaar klonk tijdens een hoorzitting in het Amerikaanse parlement de waarschuwing: „Dit zijn angstige en onzekere tijden en extremisten maken misbruik van deze situatie.”
