Jongeren, maar ook hun ouders en verzorgers, zijn steeds meer online. De app Tiktok is nu bij jonge tieners populair. Opvoeders moeten deze app op hoofdlijnen kennen en met jongeren in gesprek gaan over de grote schaduwzijden van Tiktok.
De populariteit van een sociaal medium is afhankelijk van het aantal gebruikers. Als jongeren een bepaald medium de rug toekeren, wenden ze zich meestal tot een ander platform. Zo zeiden ze in het verleden Hyves vaarwel en gingen ze naar Facebook. Dat is door veel jongeren intussen weer ingeruild voor Instagram en Snapchat.
Intussen is er een relatief nieuw platform dat snel toeneemt in populariteit: Tiktok. Kinderen en jongeren zijn er als de kippen bij om een nieuwe dienst te adopteren. Intussen zijn er meer dan een miljoen gebruikers in Nederland. Opvallend daarbij is dat vooral tieners TikTok gebruiken. Onder kinderen jonger dan 12 jaar is zelfs het aantal gebruikers van de app het grootst. Uit een rondgang langs een aantal klassen bleek dat die ook bij reformatorische tieners aan populariteit wint, vooral onder jonge tieners.
Playback-app
In essentie is ieder platform grotendeels gelijk. Je legt er een verbinding met anderen, je kunt met elkaar een gesprek voeren, je deelt een gedeelte van je leven, je plaatst foto’s en filmpjes en je reageert op elkaars content. Nu past TikTok minder goed in het rijtje van de genoemde platforms en heeft het daarmee ook specifieke kansen en gevaren.
Hoe werkt TikTok? Het is een app waarmee muziekvideo’s gemaakt en gedeeld kunnen worden. Deze video’s zijn kort: tussen de 3 en 15 seconden. Wel is het mogelijk om een aantal video’s achter elkaar te plaatsen, met een maximale lengte van 1 minuut. TikTok is gestart als playback-app. De gebruiker filmt zichzelf en doet intussen net alsof hij de tekst zingt van een liedje dat klinkt.
Een uurtje door TikTok heen klikken leert dat dit medium voor 95 procent draait op popmuziek. Deze muziek wordt geplaatst onder filmpjes van alledaagse bezigheden. Denk aan een bezoekje aan een winkel, het eten van een boterham of het lopen door de kantine van de school. De filmpjes zijn voorzien van allerlei filters om het filmpje te verfraaien.
Om beter te bezien wat TikTok is, beschrijven we het online gedrag van de drie populaire TikTokkers van Nederland. Dit zijn Sara Dol (OfficialSaarx), Casper Feddema (TheOfficialCasper) en Nina Schotpoort (NinaSchotpoortxx). Deze drie jongeren plaatsen bijna dagelijks korte filmpjes. Het straalt ervan af dat over ieder filmpje is nagedacht. Een behoorlijk gedeelte van hun filmpjes zijn de playbackvideo’s. Maar ook is er muziek gemonteerd op filmpjes die grappig moeten zijn, waarbij ze stunts uithalen, dansbewegingen maken of scenes uit speelfilms naspelen. Ook is het populair om duetten te zingen met andere TikTokkers. Je ziet dan twee filmpjes naast elkaar, waarin ze beiden hetzelfde liedje zingen.
Popmuziek
Welke muziek gebruiken deze drie Nederlandse TikTokkers? Soms is het zoetgevooisde achtergrondmuziek uit Azië, met amper tekst. Het zijn dan wat akkoorden elektronisch gemaakte muziek. Veel vaker zijn het populaire popmuzieknummers van rappers of van zangers als Justin Bieber of de Amerikaanse rapper Lil Mama. Zo wordt onder een van de filmpjes een nummer van Ali Gatie met de titel ”It’s you” gebruikt. Daarin komt telkens de zin terug: „Baby, I want you” (schat, ik wil je). Of wordt het nummer ”God is a dancer” van dj Tiësto en zangeres Mabel gebruikt. Daarin zitten ronduit godslasterlijke teksten. En als laatste wordt het nummer ”Stupid” van Tate McRae gebruikt. Daarin komt telkens deze zin terug: „Oh my God, I’m a fool. Keep on coming back to you” (Oh mijn God, ik ben een dwaas en blijf bij je terugkomen). Deze drie voorbeelden zijn eindeloos uit te breiden.
TikTok wegen
Wat moeten we van TikTok vinden? Is het een geaccepteerde vorm van vrijetijdsbesteding? Je zou als voordeel kunnen noemen dat TikTok de creativiteit van een tiener vergroot. Je moet aan de slag met beeld, geluid en effecten, en dat zo monteren dat het een goed lopend filmpje wordt. Ook kun je, net zo goed als op Facebook of Instagram, iets laten zien van wat je bezighoudt, wat op zich niet verkeerd is.
Dat zijn echter ook wel de enige twee voordelen. De lijst met bedenkingen is veel groter. Allereerst draait en drijft TikTok op popmuziek. De beschreven voorbeelden hebben als doel om voor de wereld van de popmuziek te waarschuwen. Bij de meeste popnummers hoort ook een videoclip. Deze gaan eigenlijk altijd over de grenzen van zedelijkheid heen. Natuurlijk kun je als christelijke jongere video’s maken zonder muziek. Of ervoor kiezen om klassieke muziek te gebruiken. Maar een tiener die playbackt met een orkestwerk van Henry Purcell ben ik niet tegengekomen op TikTok.
Ten tweede is de vluchtigheid van dit sociale medium enorm. Bij Instagram bouw je een profiel, een digitaal fotoalbum, op. Bij TikTok gaat het om snelle en korte video’s die veel geheugenwerk kosten van een tiener. Het bekijken van tientallen filmpjes is ronduit vermoeiend. Daarmee is het onvergelijkbaar met bijvoorbeeld het terugkijken van een NOS-journaal. Daarin zit een verhaal, een lijn, een begin en een eind.
Ten derde ligt er in de meeste filmpjes een grote aandacht voor het uiterlijk. Daarnaast is vaak sprake van een gebrek aan kleding, het uitvoeren van dansmoves en het gebruik van uitdagende non-verbale communicatie. Tot slot zitten de bekende jonge Nederlanders die voor veel tieners rolmodellen zijn ook op TikTok. Zij delen hun de plaatsen die ze bezoeken en hun mening over onderwerpen. Daarmee zijn zij opiniërend voor de mening die tieners ontwikkelen. Ook worden de ideeën uit hun filmpjes gekopieerd en nagedaan.
Gekakel
De naam Tiktok lijkt best goed gekozen. Je hoort op deze app eigenlijk duizenden kakelende kippen, die allemaal het hardst schreeuwen om de aandacht. Hoe moeten we als christelijke opvoeders omgaan met nieuwe apps?
Laten we een nieuwe techniek pas omarmen na grondig onderzoek. Niet klakkeloos accepteren dat zoonlief van elf jaar met TikTok aan de slag gaat, maar onderzoek doen, het gesprek aangaan en afwegen of dit een goed gebruik van technologie is.
Naar mijn mening pakt deze afweging bij TikTok negatief uit. Het gekakel op TikTok is vrijwel altijd inhoudsloos, het is doordrenkt van popmuziek en het biedt een bombardement aan prikkels. De Bijbel is hierin duidelijk: „De begeerlijkheid des vleses, en de begeerlijkheid der ogen, en de grootsheid des levens, is niet uit de Vader, maar is uit de wereld” (1 Johannes 2:16).
De auteur is practor mediawijsheid en digitale didactiek op het Hoornbeeck College.
