Dat stelde prof. dr. Stefan Paas (Kampen, Amsterdam) vrijdag in Kampen tijdens een studiedag over kerkverlating. Aanleiding was het onderzoek Stille kerkverlating (2018) van het Praktijkcentrum van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) onder een specifieke groep kerkverlaters en het boek ”Adieu Kerk! Adieu God? Kerkverlaters en hun zoektocht naar God”, van Corstian van Westen.

Er is niets vanzelfsprekends aan christen-zijn, aldus prof. Paas. Zeker in deze tijd niet waarin de cultuur niet meer christelijk is. „Onze situatie is nu echt missionair. Zending begint met de geloofsopvoeding, de meest intensieve vorm van evangelisatie: je eigen kinderen. Daarom is kerkverlating ook zo pijnlijk. Je kinderen vinden belachelijk wat jij zo belangrijk vindt.”

Toch zit er in het „christelijk geloof als een vrij avontuur” volgens Paas ook ontspanning. „Willen jullie ook niet gaan, zegt Jezus tegen Zijn discipelen. Er zou, gechageerd gezegd, niet boven de kerk moeten staan: Kom binnen, maar: Denk er eens over na. Niemand is ermee gediend dat mensen tot kerklid gemanipuleerd worden. De kerk kenmerkt zich vaak door afwijzing van twijfels en afwijkend gedrag. Maar hoe meer druk op mensen, hoe sneller de weg naar de uitgang.”

Mensen verlaten de kerk omdat ze zich er niet meer thuis voelen. Aan elementaire basisbehoeften wordt niet meer voldaan, stelde prof. dr. Bram de Muynck, lector christelijk leraarschap bij Driestar educatief en bijzonder hoogleraar aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. „Thuisgevoel gaat over vertrouwdheid, je veilig en geborgen weten, het gevoel ergens bij te horen. Er zijn relatief constante basisbehoeften van autonomie, verbondenheid en competentie. Kerkverlating ontstaat als deze condities niet meer functioneren.”

We hebben het engagement nodig: Wie is God voor mij? „Tegelijkertijd moeten we realistisch zijn: Paulus houdt ons in de Efezebrief voor dat we ons niet moeten beroepen op een zelfgebouwde tempel, maar op God Die in Christus wil wonen in het gekrakeel van het huisgezin.”

Dr. Hayo Wijma, docent praktische theologie in Kampen, belichtte het fenomeen stille kerkverlating. „Mensen worden niet aangesproken of bij de gemeente betrokken en blijven dan weg. Beperking van ruimte verhindert ontplooiing van talenten die niet goed in de bestaande kaders passen. Gevolg is versterking van het sjabloon, waardoor het vaak de besten zijn die gaan.”

Orthodoxer

Auteur Corstiaan van Westen vertelde over het proces van kerkverlating bij hem en zijn vrouw en zijn terugkeer in de kerk. Zijn missie is nu: kerkverlaters benaderen met de boodschap van Jezus. „Ik verlang ernaar dat zij weer terug komen en ik heb er geloof voor.”

Dr. Ronelle Sonnenberg (Protestantse Theologische Universiteit) constateerde dat de meeste kerkverlaters vóór hun 35-ste jaar afscheid nemen van de kerk. „Er is verband tussen volwassen-worden en kerkverlating.” Toch zijn er ook nog veel jongeren die wél kerkelijk actief zijn en daarin zelfs een tegendraadse ontwikkeling tonen, zo verwees zij naar recent onderzoek. „Jongeren die blijven, zijn orthodoxer, ook ten opzichte van ouderen. Zij zien de Bijbel als door God geïnspireerd en hechten grote waarde aan de kerk. Bovendien: jonge mensen gaan daar waar jonge mensen zijn.”

Zij waarschuwde om het juk van de toekomst niet op jongeren leggen alsof het behoud van de kerk van hen afhangt. „Daar kan iets beklemmends van uitgaan. Veel jongeren zien de kerk als mediator tussen God en de wereld, maar hoeveel ruimte krijgen zij om dat te onderzoeken in de kerken?”

Marijn Vlasblom (Baptisten Seminarium Amsterdam) stelde dat er in baptistengemeenten veel mensen zitten die al in een andere kerk gezeten hebben. „Werkt kerkverhuizing niet drempelverlagend voor kerkverlating?”

Dagvoorzitter prof. dr. Hans Schaeffer (Kampen) stelde aan het einde van de dag dat kerkverlating een machteloos makend fenomeen is. „Er zijn geen knopjes waar je op kunt drukken. Of je moet je helemaal richten op één doelgroep, met een duidelijke visie, zoals Mozaïek en Doorbrekers. Dat format werkt daar maar is moeilijk te kopiëren naar andere gemeenten.”

Kerkverlating schept echter „ook ruimte voor diversiteit in de gemeente en wekt hoop op God, namelijk om wat Hij in de wereld gedaan heeft.”