„Bukraket vervoer je niet in een tas”
Vijf jaar na de vliegramp met de MH17 verschillen Oekraïeners nog altijd van mening over de oorzaak. „Dit was het werk van het Oekraïense leger”, zeggen inwoners van het dorp Droezjkivka. Maar dat gaat er bij oud-gedienden van het leger niet in. „Als wij dat hadden gedaan waren er talloze foto’s genomen.”
Het neerhalen van een Antonov-30B begin juni 2014 trof hem hard. Oleksej Vostokovs gedachten gaan terug naar het verkenningsvliegtuig. „Toen realiseerde ik me dat de rebellen sterker en sterker werden”, zegt de politiek consultant in de Oost-Oekraïense stad Kramatorsk. Ruim een maand later, op 17 juli 2014, werd vlucht MH17 op tien kilometer boven Oost-Oekraïne met een bukraketsysteem uit de lucht geschoten.
De eerste oorlogsmaanden in Oost-Oekraïne, met pro-Russische rebellen tegenover het Oekraïense leger, laten zich lezen als een aanloop naar de MH17-ramp. Met steeds groter succes wisten de rebellen Oekraïense militaire vliegtuigen en helikopters neer te halen. Zo haalden ze eind mei bij Kramatorsk een militaire helikopter uit de lucht. Een van de volgende doelwitten was de neergeschoten Antonov-30B. Drie dagen voor de MH17-ramp was een Antonov-26, een militair transportvliegtuig dat vloog op 6500 meter hoogte, hetzelfde lot beschoren.
Rusland
Grote man achter deze aanvallen was Igor Girkin, die op dat moment de opstand van de pro-Russische rebellen mede leidde. Het Nederlandse openbaar ministerie ziet Girkin, een voormalige kolonel van de Russische geheime dienst, als verdachte bij het neerhalen van vlucht MH17. Op basis van het MH17-onderzoek van het Joint Investigation Team (JIT) verdenkt het OM hem ervan de bukraket, afkomstig van de Russische krijgsmacht, te hebben verkregen en in stelling te hebben gebracht. Girkin was op 17 juli 2014 minister van Defensie van de door de rebellen uitgeroepen Volksrepubliek Donetsk, het gebied vanwaar volgens het JIT de MH17 werd neergeschoten.
Politiek consultant Oleksej Vostokov (49), werkzaam voor oud-president Porosjenko, wijst „zonder twijfel” naar Rusland als schuldige voor de vliegramp. Hij zit in het partijkantoor in het centrum van Kramatorsk, waar in het voorjaar van 2014 werd gevochten. Wat Vostokov heeft gezien aan beeldmateriaal van het buktransport vanuit Rusland naar het rebellengebied is voor hem genoeg bewijs.
Hij krijgt bijval van naamgenoot Oleksej (36) die vocht aan de zijde van het Oekraïense leger en niet met zijn achternaam in de krant wil. Zijn moeder woont namelijk in Loehansk, dat in handen van de rebellen is. „Een buk is een complex systeem met verschillende onderdelen”, zegt Oleksej in een rehabilitatiecentrum voor oorlogsveteranen in Kramatorsk. „Die vervoer je niet in een tas. Zo’n transport valt enorm op. Als wij dat hadden gedaan waren er talloze foto’s genomen en op internet geplaatst.”
Als een kapotte mozaïek, zo vergelijkt Edoeard Melnikov in het rehabilitatiecentrum de Russische positie. Een fraai beeld, maar een voor een vallen de steentjes eruit. Tot het moment van de ramp ontkende Moskou betrokkenheid bij de oorlog in Oost-Oekraïne. „De wereld dacht positief over Rusland, tot 17 juli 2014. Toen werd het voor iedereen duidelijk dat de rebellen niet bestonden uit slechts mijnwerkers, zoals het pro-Russische kamp beweerde, maar uit Russische soldaten met krachtige wapens.”
Het verhaal van de mijnwerkers houdt stand in de plaats Droezjkivka, twintig minuten rijden van Kramatorsk, op de weg naar Donetsk. Valentin Nikivorov (67), zittend op een bankje voor een minisupermarkt, is ervan overtuigd dat Oekraïne achter de raketaanval zit. „Ik heb van mijn broer in Rusland begrepen dat Moskou onderzoek heeft gedaan en daaruit blijkt dat de raketlancering het werk was van het Oekraïense leger. Daarvoor heb je professionele mensen nodig. Dit kunnen mijnwerkers niet hebben gedaan en Russische troepen waren niet aanwezig in Oost-Oekraïne.”
Nikivorov is zeker niet de enige in Droezjkivka die twijfelt over het JIT-onderzoek. Anderen stellen dat er altijd meerdere kanten aan zulke gebeurtenissen zitten en daarom is het moeilijk te zeggen wat zich heeft afgespeeld.
Na de vliegramp kende Oekraïne zwarte dagen met verloren veldslagen en doden. Die tellen voor oorlogsveteraan Oleksej zwaarder dan die van de MH17. Ze staan dichterbij. Tegelijkertijd horen ze bij een oorlog, zegt hij. Dat geldt niet voor onschuldige burgers op weg naar hun vakantiebestemming. „Daarom blijft 17 juli een tragische dag.”
