Het nieuws dat president Donald Trump in het ziekenhuis is opgenomen vanwege besmetting met het coronavirus, is in de VS aanleiding voor allerlei beschouwingen en speculaties. Wat als Trump uitvalt?
Wat gebeurt er als de president zo ziek wordt (of erger) dat hij niet meer in staat is het land te regeren?
Vooropgesteld, van die situatie is op dit moment geen sprake. Ook tijdens zijn verblijf in het Walter Reed Military Medical Center kan de president de belangrijkste regeringstaken blijven uitvoeren. Wanneer zijn toestand echter verslechtert, kan hij op grond van het 25e amendement op de grondwet tijdelijk zijn taken overdragen aan vicepresident Pence. Daarvoor moet Trump dan wel een verklaring van overdracht tekenen.
Wat gebeurt er als de president en de vicepresident (bijna) gelijktijdig door ziekte of overlijden uitvallen?
Ook dit is vooralsnog een theoretische kwestie. Mike Pence en zijn vrouw zijn getest en hebben geen corona. Een dergelijke situatie heeft zich ook nog nooit voorgedaan in de Amerikaanse geschiedenis. Over zo’n uitzonderlijke situatie is in wet- en regelgeving niet iets vastgelegd. De algemene opvatting is dat de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, momenteel de Democraat Nancy Pelosi, dan tijdelijk het presidentschap waarneemt.
Omdat deze regeling niet nauwkeurig beschreven is, is er de nodige discussie. Er zijn ook juristen die stellen dat de minister van Buitenlandse Zaken, thans Mike Pompeo, optreedt als vervanger.
Worden de verkiezingen mogelijk uitgesteld nu Trump ziek is?
Dat is een beslissing die het Congres zou moeten nemen. Maar het valt niet te verwachten dat dit gebeurt, ook niet als Trump ernstiger ziek wordt of onverhoopt mocht sterven. Uitstel van de verkiezingen vond ook niet plaats tijden de Spaanse Griep van 1918 en evenmin tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Vergeet ook niet dat er nu al door Amerikanen is gestemd. Zij hebben hun keus inmiddels per post kenbaar gemaakt. Dat terugdraaien, is ook nagenoeg onmogelijk.
Maar gesteld dat Trump uitvalt, zijn naam staat toch op de kiesbiljetten?
Dat is zo. Maar de kiesgerechtigde Amerikanen stemmen formeel gezien niet op de kandidaat, maar op kiesmannen. Die worden namens een staat afgevaardigd naar het kiescollege, alwaar zij vervolgens hun stem uitbrengen op de presidentskandidaat die in hun staat heeft gewonnen. De meeste rechtsgeleerden zien het aankruisen van de naam Trump op het stembiljet door de burgers feitelijk als een advies aan de kiesmannen. Die kunnen de stem op Trump dus zonder problemen uitleggen als een advies om op een Republikein te stemmen.
Wat gebeurt er met de kandidaatstelling als Trump door ziekte of overlijden niet meer beschikbaar is?
Het is in de Amerikaanse geschiedenis nog niet eerder voorgekomen dat een presidentskandidaat tijdens de race naar het Witte Huis voorgoed uitviel. Historische paralellen zijn dus niet te trekken.
Het ligt voor de hand dat de running mate van Trump, de huidige vice-president Mike Pence, dan zijn plaats inneemt. Maar dat staat niet bij voorbaat vast. De kandidaatstelling is een zaak van de Republikeinse Partij. Die kan –in ieder geval in theorie– ook een ander naar voren schuiven.
