Dat Valk aan zijn vreemde voorkeuren uiting kon geven, heeft alles te maken met de ijzeren top-downstructuur in de wereldwijde Christian Fellowship Ministries (CFM) en met een set regels die elk kerklid ingeprent krijgt. Regels waarmee de vorige week overleden Amerikaanse kerkleider Wayman Mitchell zijn greep op de organisatie verstevigde. Met theologie hebben deze voorschriften weinig van doen. Wat de CFM gelooft –over de onfeilbaarheid van de Bijbel, bekering, geloof en genade, om maar enkele cruciale leerstukken te noemen– wijkt namelijk niet af van een doorsnee pinkstergemeente. De in het hoofdkwartier gecreëerde regels zijn ook niet terug te vinden op een website of in een beleidsstuk. Intussen beheersen ze het leven van de christenen in deze kerk. In vrijwel elke preek of Bijbelstudie nemen ze een belangrijke plek in. Het zijn deze ongeschreven regels die een kwaadwillende leider carte blanche kunnen geven.

1 Autoriteit en gehoorzaamheid

De 2600 gemeenten in de Christian Mission Fellowship, inclusief De Deur in Zwolle, kennen hun pastor een absoluut gezag toe. Zijn woorden zijn gelijk aan de woorden van God, zijn beslissingen aan de leiding van God. Gemeenteleden dienen hem te gehoorzamen. Kritiek uitoefenen, is ongehoord en kan zelfs leiden tot verwijdering uit de gemeente.

„Je moet nooit, nooit de pastor ter verantwoording roepen, of hem vragen naar de Bijbelse onderbouwing voor een bepaald standpunt van de kerk”, schrijft een voormalige assistent-pastor die kerkleider Wayman Mitchell van nabij meemaakte op. Wie de voorganger niet volgt, wordt gezegd, kan letterlijk zijn ziel en zaligheid verliezen. De autoriteit van de pastor ter discussie stellen, is rebelleren tegen God, zoals Korach God weerstreefde door zijn ongehoorzaamheid aan Mozes.

Elke poging tot een discussie op niveau met de pastor wordt als rebellie bestempeld, stelt ook ex-pastor Ken Haining. „Bedenk dat ze zullen zeggen dat je je bezondigt aan hekserij als je hun standpunt niet deelt. Ze zullen denken dat je door een demon bezeten bent. Je zit totaal verkeerd, zelfs al heb je de hele Bijbel aan je kant. (...) De pastor is altijd gezaghebbend en jij bent altijd de rebel. Je bent een bedreiging voor het koninkrijk van Mitchell.”

Het is daarom niet verwonderlijk dat een pastor zich onaantastbaar waant. En dat gemeenteleden ongeloof en ontkenning aan de dag leggen als iemand durft stellen dat hun pastor zich heeft bezondigd aan misbruik.

Een voorganger hoeft geen verantwoording af te leggen aan zijn kerkenraad of een ander, hoger orgaan van opzicht in de kerk. Wel staat hij in nauw contact met de pastor die hem ”discipelde” (opleidde en uitzond). De hogergeplaatste pastors in de kerk stonden tot het recente terugtreden van Wayman Mitchell onder het gezag van deze Amerikaanse kerkleider en diens raad van oudsten, een groep van zeven pastors die hij zelf aanstelde. De verwachting is dat zoon Greg Mitchell de invloedrijke positie van zijn vader overneemt.

De gemeente in Zwolle, 350 à 400 leden groot, heeft twee kerkenraadsleden. Zij vormen samen met de pastor en de assistent-pastor de kerkleiding, maar beslissen zelden op eigen gezag. In De Deur-gemeenten bezit de pastor een vrijwel onbeperkte macht.

2 Openheid en afhankelijkheid

Het is verplicht om zonden, zorgen en belangrijke privéaangelegenheden met de voorganger te bespreken, ook de heel persoonlijke, ook als die relaties met intimi betreffen. Zonder toestemming begin je niets ín de kerk, maar ook niet buiten de kerk. Deze eis maakt kerkleden afhankelijk van hun pastor. Een ex-lid mailde het RD over hoe de huidige pastor van De Deur in Zwolle, Nomdo Schuitema, hem zijn voorgenomen huwelijk sterk ontraadde. Het advies kostte hem bijna zijn relatie. Anderen geven op Facebook aan dat ze gedwongen zijn op jonge leeftijd te trouwen met iemand uit de kerk. Vrouwen gaven hun studieplannen op omdat de leider hen wees op hun roeping in het hebben van een gezin.

Evert Valk, de Zwolse voorganger die in 2018 zijn positie kwijtraakte vanwege ”moreel falen”, wist alles van zijn gemeenteleden. Hij hield nauwgezet bij wat pastoranten hem toevertrouwden, zeggen verschillende ex-leden. Hij had altijd een schrift en later een notebook bij de hand. Dat gaf hem macht om te manipuleren. Niene Prins moest een schuldbekentenis voor hem op papier zetten en ondertekenen. Doordat Valk deze in bezit had, was ze sneller geneigd om toe te geven aan zijn buitensporige eisen.

Uit getuigenissen van ex-leden blijkt verder dat voorgangers in de fellowship vertrouwelijke informatie gebruiken om gemeenteleden publiekelijk te berispen of hen een boodschap van God door te geven als ze tijdens de kerkdienst naar voren komen. „Ik geloofde het”, schrijft een van de ex-leden over wat hij daar hoorde. „Ik was ervan overtuigd dat de pastor zo’n sterke band met God had dat alles wat hij zei regelrecht van Gods lippen zelf kwam.”

3 Bloeien waar je geplant bent

In De Deur Nederland houden herders hun schapen vaak voor dat de deur twee kanten op zwaait. Anders gezegd: wie erin komt, kan er ook weer uit. In een interview met EO Visie benadrukte Evert Valk eens dat kerkleden vrij zijn om te vertrekken.

Zo simpel is het in werkelijkheid echter niet, in de CFM. Ex-pastor Haining beschrijft hoe een nieuweling als een van de eerste dingen ingeprent krijgt dat hij geen „zwevende nier in het lichaam van Christus” mag zijn. Philip en Niene Prins wisten niet anders of God plaatste hen in de Zwolse gemeente en nergens anders. „Je moet bloeien waar je geplant bent”, zegt Niene. Dan loop je niet zomaar weg.

Op de kritische website waymanmitchell.com wordt de ”placement doctrine” omschreven als de leerstelling van waaruit alle andere voortkomen. „Als een bekeerling er eenmaal van overtuigd is dat Potter’s House (net als De Deur onderdeel van CFM) de enige door God goedgekeurde kerk is, is hij rijp voor alle andere leerstukken. Als je gelooft dat je deze kerk niet mag verlaten, neig je ernaar alles te onderschrijven wat de pastor je voorhoudt. Uiteindelijk heeft God je daar geplaatst, dus dan moet het Gods bedoeling zijn dat je gehoorzaam doet wat de pastor je leert.”

De gebondenheid aan de gemeente wordt nog eens versterkt door de heersende gedachte dat alles en iedereen buiten De Deur niet deugt. Leden verbreken doorgaans al het contact met mensen van buiten, zelfs met familieleden. Buiten De Deur is er niemand om op terug te vallen.

4 Aanwezigheid en toewijding

Leden van De Deur leven met een boordevolle agenda. Een bijeenkomst missen, is een zonde en ongehoorzaamheid aan het bevel van God. Ook in Zwolle wordt van hen verwacht dat zij alle bijeenkomsten bijwonen: steevast twee kerkdiensten plus een Bijbelstudie op zondag, een kerkdienst op woensdagavond en het koffiehuis op zaterdagavond. Als extra hebben er regelmatig doordeweekse opwekkingsdiensten plaats. Omdat Zwolle de moederkerk is van alle Nederlandse gemeenten, organiseert zij twee keer per jaar een conferentie met zeventien diensten verspreid over vijf dagen. De Zwolse ex-leden Dennis en Inge Crosby hadden een dagtaak aan het volgen van de diensten. „Dat bleek nauwelijks vol te houden”, vertelt Inge. „Na een conferentie was ik vaak ziek van uitputting.” Dennis nam altijd twee weken vrij: één om de bijeenkomsten te bezoeken en één om daarvan uit te rusten.

Kerken die zijn aangesloten bij de Christian Fellowship Ministries verzekeren zich van de betrokkenheid van hun leden door middel van een contract. Nummer 1 in de Zwolse verklaring luidt: „Ik zal op alle kerkdiensten, zondagse Bijbelstudies en opwekkingsdiensten aanwezig zijn. Bij noodzakelijke afwezigheid moet ik mij afmelden bij de koffiehuisleider of pastor. Ook vakanties zal ik van tevoren opgeven bij de koffiehuisleider of pastor.”

Maximale loyaliteit geldt verder ten opzichte van muziek-, drama-, koor-, of huissamenkomsten, als leden daarbij betrokken zijn. Getuigenissen op internet spreken van „buitensporige controle” over de tijd van kerkleden. Een vrouw schrijft dat ze simpelweg te moe was om nog helder te kunnen nadenken over wat er nu eigenlijk gaande was in de kerk, wat door anderen een bewuste tactiek wordt genoemd om afhankelijkheid van de pastor te creëren.

Als je hele leven zich in de kerk afspeelt, is het moeilijk om je aan een veeleisende pastor te onttrekken.

5 Wie weggaat, is verloren

Het is niet eenvoudig om De Deur te verlaten. „Door weg te gaan bij Potter’s House had ik God de rug toegekeerd. Wat ik voortaan ook zou doen, ik zou nooit meer in de hemel kunnen komen als ik stierf. Dag en nacht werd ik achtervolgd door afschuwelijke gedachten en dromen over satan en zijn demonen die me opjaagden om mijn verloren ziel te grijpen.”

Precies op deze manier spreken pastors in De Deur over zogenoemde ”backsliders”, mensen die zijn ”teruggevallen”.

Veel ex-leden maken naar eigen zeggen na hun vertrek een moeilijke periode door. Ze worden geschuwd en gemeden door de mensen met wie zij in De Deur intensief optrokken. Wie afscheid neemt van zijn „geestelijke gezin”, is zijn netwerk kwijt.

„Sinds ons vertrek in 2016 zijn we nergens meer uitgenodigd”, zegt het echtpaar Crosby uit Zwolle. „We hebben ons echt eenzaam gevoeld. Zelfs onze zoon, die op dat moment nog in De Deur zat, werd verteld dat hij zich van ons af moest keren, omdat zijn vader een rebel was.”

Een vrouw die deel uitmaakte van Wayman Mitchell’s eerste gemeente in Prescott, Arizona, schrijft op Facebook over de gewoonte om kerkverlaters te mijden als de pest. „Volgens Mitchell zijn ex-leden rebellen die de demon van de hekserij hebben. Blijf je bevriend met hen, dan loop je het risico deze demon ook te krijgen.” Contact hebben met ex-leden is letterlijk uit den boze.

Verantwoording

Het volledige verhaal van Niene Prins, de vrouw die in dit artikel voorkomt, is te lezen in aflevering 1 en 2 van deze serie. Zij gebruikt een schuilnaam. De citaten in bovenstaand verhaal zijn afkomstig van de volgende personen en bronnen: voormalig assistent-pastor Bill Tubbs op de website van het Canadese MM Outreach, dat verhalen verzamelt van ex-sekteleden, ex-kerklid en Australiër Darren Smith op Facebookpagina ”Escaping The Potter’s House”, de Britse ex-pastor Ken Haining in een blog op croydongate.wordpress.com, Robert de Winter (schuilnaam), ex-pastor uit Almere, ex-lid Steven R. Schoner op de website Life After Potters House, de website Waymanmitchell.com, ex-leden Dennis en Inge Crosby, Facebookpagina ”Potter’s House cult is exposed en YouTube (”Cult Escape – my experience in the Potter’s House Christian Church”).

Deel 3 van 7. Dinsdag deel 4: in de doofpot.