De toetredingsonderhandelingen kunnen beginnen, luidt de aanbeveling aan de regeringsleiders. Het is de laatste belangrijke beslissing van het huidige, eind deze maand terugtredende dagelijks bestuur van de Unie.

Prodi en zijn Duitse teamgenoot Verheugen, die de eerste verantwoordelijkheid draagt voor onderwerpen op het terrein van de uitbreiding van het verenigd Europa, presenteerden de bevindingen en conclusies aan de buitenwacht. Grote verrassingen leverde dat niet op, want veel was de afgelopen dagen al uitgelekt. Voorzitter Borrell van het Europees Parlement gaf in een debat nadrukkelijk uiting aan zijn ongenoegen over dit laatste.

Er ligt thans een ja omringd met mitsen en maren op tafel. „We verstrekken krediet, maar geen blanco cheque”, in de bewoordingen van Prodi. Telkens bleek tijdens de uiteenzettingen van de beide commissarissen dat hun advies inderdaad twee kanten kent. Het is het resultaat van uitgebreid onderzoek, grondige analyse en intensieve discussie.

De Commissie zat bij de uiteindelijke meningsvorming niet helemaal op één lijn. Verheugen maakte gewag van „een brede meerderheid” en van „bijna unanimiteit.” Andere bronnen meldden dat alleen de Nederlandse commissaris, Bolkestein, aan het einde van de gedachtewisseling expliciet had laten aantekenen dat hij de uitgezette koers niet onderschrijft.

Brussel stelt voor een overlegprocedure te starten die, zoals het wordt aangeduid, berust op drie pijlers. De eerste is de eis dat het hervormingsbeleid in Turkije voortgaat. Er zal een voortdurende controle en een regelmatige verslaggeving plaatsvinden om de vinger aan de pols te houden. Prodi: „We moeten de zekerheid krijgen dat de bewegingen ginds echt onomkeerbaar zijn. De noodzakelijke aanpassingen in de maatschappij dienen zich te manifesteren als een realiteit in het dagelijks leven.”

Het tweede element in het zeker tien tot vijftien jaar vergende proces van besprekingen over de invoering van de complete EU-regelgeving is de mogelijkheid van „onmiddellijke schorsing” ervan bij een ongewenste gang van zaken, bijvoorbeeld op het vlak van de mensenrechten. En als derde verlangt de Commissie participatie van de burgers in de beraadslagingen, door mensen uit Turkije en de EU bijeen te brengen en in die zin een dialoog te bevorderen.

Daarmee zijn we er nog niet wat de ingebouwde ’veiligheidsmechanismen’ betreft voor situaties dat het misloopt. De republiek aan de Bosporus krijgt verder niet op voorhand de garantie op een succesvolle afronding van de onderhandelingen, uitmondend in een volwaardig lidmaatschap, evenmin een streefdatum voor het bereiken van dat finale stadium. „De weg is lang, er zijn risico’s”, aldus Prodi. Die voegde daar meteen aan toe, weer ter onderstreping van de dubbelzijdigheid van de benadering: „We kunnen ons geen toekomst voorstellen zonder een hechte verankering van Turkije in Europa.”

Ook zal er te zijner tijd -maar dat dwingt de EU nu al af- een, wellicht permanente, clausule komen die het vrije verkeer van personen vanuit Turkije aan banden legt. Die beperking heeft tot doel de vrees in de publieke opinie voor een massale migrantenstroom in de richting van West-Europa weg te nemen.

Dit alles betekent dat de betrokken natie strenger wordt behandeld dan andere aspirant- leden. Verheugen ter verdediging van dat onderscheid: „Deze uitbreiding is een bijzonder geval en dat vereist bijzondere antwoorden.” Prodi verwees op zijn beurt naar een aantal concrete omstandigheden die het verschil rechtvaardigen: de enorme grootte van het land en van zijn bevolking, de geografische ligging, zijn tradities, zijn huidige niveau van ontwikkeling, de regionale ongelijkheden, de zwakke infrastructuur en de forse omvang van de landbouwsector. „Allemaal elementen die tot behoedzaamheid nopen.”

De Commissie vindt dat Turkije na de in de voorbije jaren gerealiseerde hervormingen in voldoende mate voldoet aan de politieke criteria van Kopenhagen. Die hebben betrekking op de democratie, de rechtsorde, de mensenrechten en respect voor minderheden. Zij signaleert echter tegelijk tekortkomingen. Een voorbeeld: „Het rechtskader, in het herziene wetboek van strafrecht, strookt nu met de vereisten, maar de praktijk laat tot dusver veel te wensen over.”

In het debat van Prodi en Verheugen met het Parlement kregen gisteren vooral de martelingen op politiebureaus en in gevangenissen aandacht. CDA-afgevaardigde Eurlings hield de commissarissen voor dat in het eerste halfjaar zo’n 600 overtredingen in deze sfeer zijn achterhaald. Verheugen verzekerde dat de regering in Ankara deze inbreuk op de mensenrechten zeer serieus neemt en er alles aan doet om deze misstanden te stoppen. „Zij voert nu een beleid van nultolerantie op dit gebied.”

Hij hield zijn gehoor ook voor dat juist de christelijke kerken in het land -„De situatie daarvoor is nog niet perfect”- hopen op een spoedige aanvang van de onderhandelingen. Die volgende stap op weg naar aansluiting bij de EU zal naar hun indruk bijdragen tot het oplossen van de resterende problemen.

Al met al is Turkije volgens Verheugen „te goed voor verder uitstel.” Hij acht de vorderingen geloofwaardig en meent dat langer wachten averechts zou kunnen uitpakken voor de voortgang van de vernieuwingen.

Samenvattend merkte hij op: „Ik ben er stellig van overtuigd dat Turkije lid zal worden van de EU. Dat zal echter niet het Turkije zijn van vandaag, maar een land met politieke, economische, sociale en culturele veranderingen achter de rug.” De recente discussie of overspel strafbaar moet blijven, die uiteindelijk onder zware druk uit Brussel leidde tot het schrappen van zo’n wetsartikel, heeft naar zijn opvatting aangetoond dat de moderne krachten er sterker zijn dan de orthodoxe.