Ook zou de mogelijkheid open moeten blijven om Turkse werknemers permanent te weren van de Europese arbeidsmarkt. Met die aanbevelingen aan de EU–regeringsleiders zegt de Europese Commissie volgens voorzitter Prodi „onder voorwaarden ja" tegen Turkije. Ankara heeft al positief gereageerd op het rapport.

De EU moet volgens het rapport verder steeds de mogelijkheid hebben de gesprekken stop te zetten. De aanbevelingen van de commissie, waarmee de EU–regeringsleiders in december unaniem moeten instemmen, konden niet rekenen op volledige steun van het dagelijks bestuur van de EU. Hoewel het woensdag niet tot een stemming kwam, sprak eurocommissaris Bolkestein zich tegen Turkije uit. Hij vindt dat het land nog niet ver genoeg staat op het gebied van mensenrechten.

„Turkije is echter niet langer rijp voor verder uitstel", stelde Europees commissaris Verheugen (uitbreiding) woensdag. Hij gaf toe dat de modernisering van het land nog niet voor 100 procent in praktijk is gebracht. „Dat kon ook niet worden verwacht. Het proces is wel geloofwaardig." Verder uitstel houdt volgens hem het risico in dat hervormingen zouden stoppen. De EU–leiders moeten in december zelf aangeven wanneer onderhandelingen kunnen beginnen. Deze gaan zeker tien tot vijftien jaar duren.

Verheugen en zijn collega’s eisen dat Turkije voorafgaand aan gesprekken nog wel stevige hervormingen van de strafwetgeving doorvoert. Om de acceptatie van Turkije te vergroten, moet verder de mogelijkheid openblijven om Turkse arbeiders tot zeer ver na toetreding te weren uit de overige lidstaten. Dat stuitte woensdag al op enige kritiek. „Daarmee wordt Turkije een B–lid", aldus GroenLinks–europarlementariër Lagendijk.

Over het algemeen waren de reacties op het rapport echter positief. De Turkse premier Erdogan zei erop te vertrouwen dat „de positieve toonzetting van de commissie ook de politieke wil van de staats– en regeringsleiders weerspiegelt". Huidig EU–voorzitter Nederland noemde het rapport „een goede basis voor de besluitvorming in december".

Vanuit de meeste hoofdsteden van de EU–lidstaten kwamen ook instemmende reacties. De Franse president Chirac, die zich eerder enigszins sceptisch uitte, liet zich woensdag als enige voorzichtig uit over Turkije. Ook de Turkse erfvijand Griekenland was woensdag positief. Het rapport van de commissie bleef overigens op de vlakte over de kwestie–Cyprus.

De binnenlandse reacties waren wat gemengder. Het CDA is in principe tegen het aanvangen van onderhandelingen met Ankara. „Dat kan nu nog niet", aldus fractievoorzitter Verhagen. „Er ligt nog een te groot gat tussen de hervormingen op papier en in de werkelijkheid."

Verhagen noemde de opmerking van minister Bot van Buitenlandse Zaken dat de onderhandelingen de tweede helft van volgend jaar kunnen beginnen „voorbarig". Verhagens partijgenoot Bot is een verklaard voorstander van Turks lidmaatschap.

De tweede grootste regeringspartij VVD steunt de mogelijke beperking voor Turkse werknemers om naar Europa te komen. Dat is voor de partij wel een voorwaarde om in te stemmen met onderhandelingen. De PvdA noemt het Brusselse rapport „een goede basis". In principe moeten de onderhandelingen de tweede helft van het volgend jaar al beginnen, aldus Tweede–Kamerlid Timmermans. De LPF sprak woensdag van „Brussels broddelwerk".

De Europese Commissie gaf woensdag ook het advies de al bestaande kandidaat–lidstaten Roemenië en Bulgarije per 1 januari 2007 toe te laten treden. Verder zou Europa volgend jaar ook onderhandelingen kunnen beginnen met Kroatië, dat eind vorig jaar al het lidmaatschap had aangevraagd. Voorwaarde daar is wel dat Zagreb blijft samenwerken met het Joegoslavië–tribunaal in Den Haag en er een betere bescherming van minderheden komt. Ook zijn in Kroatië nog tal van juridische hervormingen nodig.