Dat zegt de Amerikaanse theoloog Robert Sturdy, die volgende week dinsdag aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven promoveert. Sturdy, anglicaans aalmoezenier aan een militaire opleiding in Charleston (South Carolina) in de Verenigde Staten, deed onderzoek naar Rutherford (1600-1661) en de voorzienigheid van God.

Rutherford geldt als een vrome puritein vanwege zijn preken en brieven die hij vanuit de gevangenis schreef. Dat hij ook een befaamd gereformeerd scholasticus was, is ondergesneeuwd geraakt, vindt Sturdy. „Hij staat negatief bekend als een strikt verkiezingsdenker. Toch stelde hij juist de vrijheid tegenover het fatalisme.”

Mysterie

Sturdy laat in zijn proefschrift zien hoe Rutherford Gods voorzienigheid en verkiezing verbindt met de vrijheid van de mens als schepsel. De zeventiende-eeuwse theoloog spreekt zelfs van een „vriendschappelijke vereniging” (”friendly union”) tussen beide polen. Gods wil bepaalt alle dingen, ook de toekomst, maar God maakt gebruik van secundaire oorzaken, inclusief de menselijke wil.

Sturdy: „Deze vriendschappelijke vereniging is een mysterie dat nooit volledig begrepen kan worden, maar desalniettemin gehandhaafd moet worden. Gereformeerden keerden zich tegen de jezuïeten, die stelden dat in de wedergeboorte de vrije wil met God samenwerkte. Nee, alleen God werkt de wedergeboorte, maar Hij zoekt wel instemming van de mens nadat deze tot stand is gebracht.”

Rutherford werd beschuldigd van fatalisme, maar dat werd bijna iedereen in zijn tijd, stelt Sturdy. „De algemene kritiek op de gereformeerden was dat hun leer van de verkiezing slechts enkelen redde en de anderen verdoemde. In mijn dissertatie laat ik zien dat dit niet het hele verhaal is. Gods besluit tot verkiezing betekent niet dat christenen geen vrije daden van geloof en liefde kunnen verrichten, noch sluit Gods besluit tot verdoemenis vrije daden van zonde en ongeloof uit.”

Rutherford was enorm belezen, aldus Sturdy. Hij putte uit de Vroege Kerk, de middeleeuwen en eigentijdse theologie, zo laat diens bronvermelding zien. „De uiteenzettingen van Rutherford zijn immens en dat stelt studenten nog steeds in staat om kennis te maken met vele tradities.”

U bent anglicaans priester. Rutherford was niet bepaald een vriend van de Engelse staatskerk.

Lachend: „Nee, dat was hij zeker niet. Toch was Rutherford zeer geïnteresseerd in het Britse gereformeerde protestantisme, dat tot op deze dag doorwerkt in de Church of England. Al is dat een minderheid, het brengt wel een waardevolle component aan in het geheel van de kerk. Anglicanen kennen een milde katholieke geest met een zekere eerbied voor de oude christelijke traditie. Ik werd van mijn atheïsme bekeerd tot het christendom en ging theologie studeren aan Wycliffe Hall in Oxford. En het was juist de Schotse gereformeerde Rutherford die mij door zijn scholastieke methode en zijn vele citaten het meeste onderwijs in de christelijke traditie gaf.”