Facebook zet Zwarte Piet op de zwarte lijst. Het sociale netwerk verbiedt stereotiepe afbeeldingen en teksten van de geschminkte hulp van Sinterklaas. Volgens media-advocaat Olaf Trojan gaat Facebook ver door zich op deze manier in een maatschappelijk debat te mengen.
Wat zegt het besluit over de macht van het Amerikaanse socialemediabedrijf?
„Elk platform kan zijn eigen huisregels opstellen – dat is niets nieuws. Opvallend is wel dat Facebook zo een stempel drukt op het debat rond Zwarte Piet. Het bedrijf zegt een veilige omgeving te creëren waarin iedereen zijn mening kan delen. Een lovenswaardig streven. Maar door op te leggen wat mensen wel en niet mogen delen, kan Facebook het tegendeel bereiken. Je beïnvloedt dan het debat in plaats van dat je een neutraal platform biedt.”
Hoe wenselijk is dat?
„Facebook vervult een belangrijke functie als platform voor de uitwisseling van ideeën en gedachten en moet dus waken voor een te nadrukkelijk stempel op het debat. Evident onrechtmatige content als kinderporno en oproepen tot terrorisme moeten uiteraard geweerd worden. Maar de wet verbiedt geen afbeeldingen van Zwarte Piet.
Natuurlijk mag je een ander ook niet kwetsen, maar de nieuwe regels verbieden ook foto’s van je kleinkind dat op schoot zit bij een zwart geschminkte man in pietenpak. Facebook kiest dus voor een strengere lijn dan de rechter.”
In hoeverre tast zo’n besluit de vrijheid van meningsuiting aan?
„Het gevaar is dat deze regels de vrije uitwisseling van ideeën en gedachten beïnvloeden. Het is nog wel afwachten hoe streng Facebook de richtlijnen toepast. Gaat het platform afbeeldingen beoordelen in de Nederlandse context? Er zijn tal van uitingen denkbaar die geen racistische bedoeling hebben.”
Facebook beperkt de ruimte voor berichten van voorstanders van Zwarte Piet, maar niet van tegenstanders. Is dit digitale censuur?
„Dat verschil brengt inderdaad een zekere ongelijkheid in het debat. Facebook gaat ver door partij te kiezen. Dat past niet bij de platformfunctie. Al blijft de zorgplicht staan om evident onrechtmatige content te verwijderen.”
Welke rol spelen adverteerders, die Facebook boycotten omdat het medium te weinig zou doen tegen racisme?
„Het lijkt erop dat Facebook reageert op bezwaren uit die hoek. Negeert ze de oproep van die bedrijven, dan kost dat miljoenen. Tegelijk oefent ook de overheid druk uit. Zo moest Facebook strenger gaan filteren op advertenties van bitcoins.”
Facebook verbiedt nu ook stereotiepe beelden van Joden. Liggen die wat u betreft op één lijn met Zwarte Piet?
„Karikaturen van Joden hebben vaak een antisemitische bedoeling. Met berichten over Zwarte Piet kom je minder snel in strafrechtelijk vaarwater. Het verbod op evident onrechtmatige berichten zie ik nu verschuiven naar content in het grijze gebied.
De overheid legt de bal vaak bij platforms, bijvoorbeeld in de strijd tegen nepnieuws. Volgens mij is er behoefte aan duidelijkere regels. De Europese Commissie is daar ook mee bezig.”
Welke richtlijnen zou de overheid moeten stellen?
„In ieder geval vastleggen wat er minimaal verwacht wordt van platforms. Denk aan een proactieve houding en efficiënte beoordeling van klachten die gebruikers rapporteren. Het gaat te ver als ze alle onrechtmatige berichten eruit moeten vissen. Een algoritme zou al snel ook rechtmatige content meenemen.”
Facebook houdt macht doordat gebruikers blijven. En nu bepaalt het online de ruimte voor wat wij wel en niet mogen zeggen.
„Doordat iedereen enthousiast is gaan facebooken, hebben we ons wel een beetje afhankelijk gemaakt van een commerciële onderneming die in het buitenland is gevestigd. Door de fusie met Instagram is Facebook alleen maar groter geworden.
Media mogen zich wel afvragen hoe gelukkig het is dat Facebook deels fungeert als poortwachter bij de verspreiding van hun nieuws. Ze zouden hun businessmodel zo moeten inrichten dat ze een onafhankelijke nieuwsvoorziening waarborgen. Ik kan me voorstellen dat de druk om op zoek te gaan naar andere platforms groter wordt, ook al missen ze dan een deel van het publiek.”
