„Ouderen die hun leven voltooid achten, moeten recht krijgen op hulp bij het waardig beëindigen daarvan”, ronkte het verkiezingsprogramma van Forum voor Democratie van 2017. Maar toen het Reformatorisch Dagblad de partij enkele weken terug met het oog op deze tekst in de rij van voorstanders van de D66-stervenswet schaarde, volgde op Twitter een opmerkelijke nuancering. „Dat was toen, wij zijn van standpunt veranderd”, luidde kort samengevat de boodschap van FVD-senator en arts-onderzoeker drs. Nicki Pouw-Verweij (29). Nee, verzekert het Eerste Kamerlid, verbonden aan de afdeling reumatologie van het Amsterdam UMC desgevraagd, ze schreef dat niet in een opwelling. In het nieuwe verkiezingsprogramma, dat momenteel nog in de maak is, tapt de partij uit een andere vaatje. Midden in het zomerreces zet Pouw in een eetgelegenheid aan de Vecht in haar woonplaats Maarssen uitgebreid uiteen waarom Forum komend najaar met een nieuwe tekst komt die „gematigder” en „kritischer” is.

Waarom was uw partij in 2017 voor?

„Zelfbeschikking was, is en blijft voor Forum voor Democratie een belangrijk beginsel. Keuzevrijheid ook. En dus redeneerden we in 2016: Als mensen het als ondraaglijk ervaren om nog verder te moeten leven, wie zijn wij dan om te zeggen: u moet dit of dat?

Inmiddels is er, vooral organisatorisch, veel gebeurd. Zo hebben we in de partij nu een stuk of twintig expertgroepen, die al onze partijstandpunten nog een keer langslopen en indien nodig nader onderbouwen, aanvullen of bijschaven. De expertgroep zorg, waar ik zelf deel van uitmaak, heeft dat ten aanzien van de wet voltooid leven gedaan. En wij zijn nu op het punt gekomen dat we zeggen: Keuzevrijheid en zelfbeschikking zijn voor Forum voor Democratie nog steeds belangrijk. Maar dan moet er wel wat te kiezen zijn.”

En met een stervenswet krijgen levensmoede ouderen er bij nader inzien geen echte keuzemogelijkheid bij?

„Nee. Wij zien nu scherper dan vier jaar terug dat die wet niet is los te zien van het kabinetsbeleid. Onder de kabinetten-Rutte I, II en III is de ouderenzorg heel erg afgebroken. De indicatie voor verpleeghuizen is omhooggegaan en een derde van de verzorgingshuizen is gesloopt. Ik heb tijdens mijn studie vijf jaar lang in de thuiszorg gewerkt. Daar zag en ervaarde je de verschraling heel tastbaar: eerst had je een kwartier om steunkousen aan of uit te trekken. Op het laatst gaven zorgverzekeraars daar nog zeven minuten voor.

De voorzieningen zijn zozeer uitgehold dat ouderen zich afvragen: Hoor ik er eigenlijk nog wel bij? En vooral ervaringen van eenzaamheid en angst om geïsoleerd te raken en buiten de samenleving te komen staan, maken dat mensen zich afvragen of ze nog wel verder willen, zo blijkt uit onderzoek van wetenschapper dr. Els van Wijngaarden. Dat is een groot probleem, daarover geen misverstand, maar dan wel een probleem dat de politiek zelf heeft gecreëerd.”

En dus een probleem waar nu betere oplossingen voor zijn dan een stervenswet?

„Absoluut. De euthanasiewet is een wet waar wij vanuit onze beginselen van keuzevrijheid en zelfbeschikking altijd van harte achter zullen staan. Maar bij euthanasie praat je over mensen die volledig zijn uitbehandeld. Dan is er niets meer te doen. Hier praat je over ouderen die eenzaamheid ervaren. Dan sta je als samenleving zeker niet machteloos.

Tegen ouderen die zich afvragen: Heeft de samenleving voor mij nog plaats? zegt D66: „Nee, eigenlijk niet. Hier is de voltooidlevenwet.” Dat vinden wij heel cynisch. Dat is alleen maar symptoombestrijding, maar geen oplossing. Wij willen dat het probleem van ouderen die zich overbodig achten bij de wortel wordt aangepakt.”

Kan D66 haar wet het komende jaar zo aanpassen dat jullie er alsnog mee akkoord kunnen gaan?

„Om te beginnen vraag ik me af hoe het zou vallen als de partij echt van plan is zo’n wet te agenderen terwijl we nog volop te maken hebben met de coronacrisis en de nasleep ervan. Ik had het net over de falende ouderenzorg, ik denk dat we in de aanloop naar de verkiezingen eerst heel kritisch met z’n allen moeten kijken naar hoe er te midden van de coronacrisis met de verpleeghuizen is omgegaan. Die instellingen hebben schrijnend weinig rugdekking gekregen, waardoor veel ouderen onnodig en op een hele nare, eenzame manier alleen gestorven zijn.

Maar los daarvan, als Pia Dijkstra zou zeggen: wij gaan eerst weer tien jaar volledig inzetten op de ouderenzorg en dan kijken of deze groep ouderen met een voltooidlevenervaring nog steeds bestaat, prima. Dan kunnen we nog een keer naar haar voorstel kijken. Maar eerder beslist niet. Werk maken van een samenleving waarin jong én oud zich geliefd en gewaardeerd voelen, is nu onze eerste prioriteit.”

Forum voor Democratie is voor directe democratie en hecht sterk aan referenda en andere volksraadplegingen. Wat als die zouden uitwijzen dat een meerderheid van de bevolking deze wet nú wil?

„Dat vind ik lastig. We zouden uiteraard de uitslag respecteren als deze wet zou worden gereferendeerd, al zouden wij hem in deze huidige vorm nooit aan de bevolking voorleggen. Als de burger zou zeggen: Luister, wij vinden dit heel belangrijk en wij willen hier wat mee dan moet je daar naar gaan kijken. Maar als het aan ons ligt, mondt dat denkproces dan niet uit in deze wet, maar in een alternatief. Dit voorstel ondergraaft de euthanasiewet en er is geen draagvlak voor onder de medische beroepen die zo’n nieuwe wet straks moeten uitvoeren. Ook de afbakening is onduidelijk. Voltooid leven, wat is dat eigenlijk? Kortom, dan zou er wellicht naar een andere wet gekeken moeten worden. Of deze zou heel uitgebreid moeten worden aangepast.

Directe democratie is heel belangrijk, maar als het gaat over beslissingen over leven of dood moet je als politiek wel eerst zorgvuldig kijken hoe een en ander qua draagvlak zit. Hoe ga je er bijvoorbeeld mee om als er onder jongeren veel steun is, maar onder ouderen weinig? Dat zijn wezenlijke vragen.”

Waaraan ontleent u het vertrouwen dat de leden van de partij deze standpuntbepaling over de voltooidlevenwet kunnen meemaken?

„Wij zijn een liberaal-conservatieve partij, waarbij het ene lid soms net wat liberaler is en het andere net wat conservatiever. Maar boven alles zijn wij de commonsensepartij van het gezonde verstand, met dan weer uitgesproken rechtse en dan weer linkse standpunten. Die combinatie kan, omdat wij altijd goed onderbouwd kunnen verduidelijken: „Luister, deze oplossing stelt, in dit geval, D66 voor. Wij hebben ernaar gekeken. Niet ideologisch, maar vanuit de praktijk. En wij denken dat dit voorstel niet gaat werken, vanwege reden a, b en c.” Dat lijkt me heel duidelijk en moet voor de leden goed te volgen zijn.”

Krijgen de medisch-ethische thema’s in het komende verkiezingsprogramma en in de publieke optredens van Thierry Baudet voortaan ook een prominentere plek dan voorheen?

„Of Thierry dit thema zo interessant vindt dat hij het naar zich toe gaat trekken, is nu nog lastig te zeggen omdat we nog niet weten welke thema’s de campagne straks zullen domineren. Ons nieuwe standpunt over de voltooidlevenwet wordt wat mij betreft zeker onderdeel van het nieuwe verkiezingsprogramma, maar het laatste woord daarover is uiteraard aan het partijcongres.”

Geeft u dit interview alleen op persoonlijke titel, of verwoordt u het partijstandpunt?

„Ik spreek zeker niet alleen op persoonlijke titel. Ik geef weer wat op dit moment de stand van zaken is binnen de partij en dan met name binnen de expertgroep zorg inzake ons denkproces over deze wet. En bij de laatste bijeenkomst van die groep is Thierry ook aangeschoven. Hij zal zeker niet verbaasd zijn als hij dit interview leest.”

Stel, iemand denkt: deze ommezwaai in standpunt komt op een wel heel verdacht moment, namelijk acht maanden voor de verkiezingen…

„Daar schuilt niets achter. Dit denkproces heeft gewoon zijn tijd nodig gehad. Wij zijn geen SGP in de zin dat we een onvoorwaardelijk prolifestandpunt innemen vanuit een geloof dat het fundament is van onze partij. Forum is een seculiere partij die op basis van signalen uit de medische praktijk en van commonsensedenken tot deze conclusie komt. Ik hoop dat die de mensen aanspreekt. Maar als dat niet zo is, dan is het ook goed. Deze denkrichting is volgens mij juist. Dit is dus zeker geen stemmenlokkertje voor orthodox-christelijke kiezers, al was het alleen maar omdat de SGP wel de laatste partij is waarbij ik stemmen zou willen weghalen. De optredens van Van der Staaij en van Van Dijk en Schalk in de Eerste Kamer zijn zo heerlijk herkenbaar. Hun partij moet na de verkiezingen gewoon weer net zo stabiel zijn en blijven als nu.”

Hoe groot is de kans dat Forum vóór het nieuwe verkiezingsprogramma nog tot andere inzichten komt over deze wet?

„Er valt nog een hele hoop meer over onze bezwaren te zeggen dan ik tot nu toe heb gedaan. Zoals: hoe moeten levenseindebegeleiders in vredesnaam vaststellen dat er sprake is van existentieel lijden bij hun patiënten als dat voor psychiaters al lastig is? En: kun je een doodswens überhaupt los zien van psychiatrie, of zit daar altijd een depressie onder? De medische beroepsgroepen hebben, meen ik, een lijst met wel vijftien kritische kanttekeningen. Ik durf niet te zeggen hoe uitvoerig we straks over ons voltooidlevenstandpunt zullen uitweiden in ons verkiezingsprogramma, want je moet kiezers ook weer niet overladen. Maar ik denk niet dat er veel licht zal zitten tussen dit interview en de uiteindelijk door de leden geaccordeerde tekst.”