Toen de intelligente lock-down half maart van kracht werd, kwamen sommige musici heel snel met nieuwe ideeën. Koffieconcerten voor de camera, livestreams vanuit de huiskamer: pianisten, organisten en andere musici gaven tóch hun bespeling – voor een virtueel publiek.

Inmiddels is met name in de orgelwereld het aantal initiatieven niet meer bij te houden. De ene na de andere organist geeft een concert in een lege kerk, terwijl de techniek het gespeelde in honderden of zelfs duizenden huiskamers brengt.

Eén evenement springt eruit: de orgelmarathon, waarvan woensdag alweer de vijfde editie plaatsvond. Liefhebber Samuël Strijbis uit Hulshorst kwam op het idee om op één locatie vijf organisten bij elkaar te brengen, die gezamenlijk een concert van bijna drie uur geven. Na Den Haag, Gorkum, Kampen en Gouda was deze week de Westerkerk in Amsterdam de plek waar de marathon zich afspeelde. Voor de komende twee weken staan de Grote Kerk in Apeldoorn en de Broederkerk in Kampen op het programma. Strijbis is van plan in ieder geval tot en met juni door te gaan, zegt hij desgevraagd.

Doneerknop

Intussen zitten legio orgelliefhebbers thuis de concerten mee te beleven. Als op YouTube de mogelijkheid om te chatten openstaat, laat een deel van hen ook ter plekke van zich horen.

Volgens Strijbis kijken tijdens ‘zijn’ marathon gemiddeld zo’n 500 mensen tegelijk mee, terwijl aan het eind van de avond blijkt dat in totaal zo’n 2000 bezoekers –een deel van– het concert hebben meebeleefd. Doordat de video op YouTube nog een tijdje actief blijft, loopt de teller in de dagen erna op tot zo’n 7000 à 8000 views.

Intussen maken de organisatoren de nodige kosten en willen de organisten een boterham verdienen. Vandaar dat bij ieder concert duidelijk wordt gemaakt hoe de luisteraar een bijdrage kan overmaken. Immers, bij een echt concert betaalt de bezoeker ook vaak 10 euro entree.

Het percentage luisteraars dat gebruikmaakt van de doneerknop is klein, aldus Strijbis. Van de 2000 liefhebbers die meekijken, hebben aan het eind van de avond 110 of 120 mensen een bedrag overgemaakt. Later komt daar nog een klein aantal bij.

Van het bedrag dat binnenkomt kan Strijbis de organisten lang niet hun normale tarief betalen. „Misschien de helft, of nog minder.” Hij wil er niet zuur over doen. „We begonnen toen alle concerten ineens waren weggevallen en organisten een drive hadden om tóch te willen spelen, ongeacht het geld. Dan zeg je: het is niets of iets. Nu de periode langer duurt, wordt de factor geld wel belangrijker.”

Hij begrijpt het als mensen geen tientje willen betalen, het is immers geen echt concert. „Tegelijk, hoe vaak heb je in het echt een concert van bijna drie uur door vijf organisten? Hebben mensen daar zelfs geen 1 of 2 euro voor over? Als alle 2000 bezoekers 1 euro zouden overmaken, zijn we een heel eind op weg om de organisten een fatsoenlijke vergoeding te geven.”

De suggestie van een van de thuisluisteraars (zie de portretten elders op deze pagina), dat de organisatie van een streamconcert een richtbedrag van bijvoorbeeld 5 euro zou kunnen aangeven, vindt Strijbis een goed idee waar hij over na gaat denken.

„Het geluid trilt door de hele kamer”

Wie: Chris van Moolenbroek (21) uit Terneuzen

Dagelijks leven: installateur

Normaal concertbezoek: „Ik ben muziekfanaat, zit op een koor en speel zelf orgel. Ik ging vóór de coronacrisis af en toe naar een concert, bijvoorbeeld als Pieter Heykoop in de buurt was. Met ons koor hadden we recent zelf twee optredens. Het laatste concert dat ik bezocht, was met orgel en koor, in Goes, ergens in december. Maar ik luisterde ook vaak thuis mee, of ik keek later iets na. Ik heb vaak geen zin om alleen naar een concert te gaan.”

Online concertbezoek: „Afgelopen tweede paasdag heb ik er maar liefst drie achter elkaar meegemaakt. Om 13.30 uur André Nieuwkoop vanuit de Laurenskerk in Rotterdam. Om 15.00 uur Martin Mans in Bolsward. En ’s avonds om 20.00 uur Minne Veldman vanuit de Bethelkerk in Urk. De afgelopen weken heb ik vrijwel elke avond een concert geluisterd, bijvoorbeeld van Arjan Breukhoven, Gert van Hoef, Peter Wildeman, Joost van Belzen en Martin Zonnenberg. Vaak worden deze bespelingen als evenement op Facebook aangekondigd. Als je aangeeft dat je aanwezig hoopt te zijn, krijg je een melding als de livestream begint.”

Hoe meeluisteren: „Ik sluit de laptop aan op de stereo-installatie in de woonkamer bij ons thuis; dus het geluid trilt door de hele kamer. De anderen –ik woon nog bij mijn ouders– vinden het ook mooi, dus dat is geen probleem.”

Waardering: „Ik vind de streams een prima oplossing. De kwaliteit van beeld en geluid zijn meestal goed. Het mooie is dat de organisten voor de camera een toelichting geven en de muziek uitleggen. Dat gebeurt niet bij elk concert. Soms kun je ook ter plekke een verzoek indienen. Dat heb ik zelf nog niet gedaan, maar anderen maken daar wel gebruik van. Dan is er eigenlijk contact met de organist.”

Chat: „De laptop staat in de kamer; zo nu en dan tik ik een reactie: „Prachtig, goed bezig, mooi initiatief.” Het leuke is dat je als publiek direct kunt reageren; je hoort verhalen van anderen. Dat is bij een echt concert vaak niet zo; dan luister je in stilte en na afloop ga je direct weer weg.”

Entree: „Tot nu toe heb ik nog niets gedoneerd. M’n moeder zei al dat ik eens iets moet overmaken. Dat moet ik inderdaad een keer doen. Ik begrijp wel dat het geld kost; het is voor die organisten en andere musici hun werk.”

Na corona: „Voor mij zijn de livestreams een uitkomst. Concerten zijn vaak op zaterdagavond. Rotterdam is dan bijvoorbeeld voor mij net te ver als je weer op tijd thuis wilt zijn. Dus wat mij betreft blijven de onlineconcerten ook na de crisis bestaan.”

„Er gaat niets boven de live-ervaring”

Wie: Matthijs Visscher (36) uit Barneveld

Dagelijks leven: personeelsintermediair bij Aatop ICT

Normaal concertbezoek: „Dat wisselt een beetje; ik ben iets gaan minderen vanwege de agenda. Maar ik probeer regelmatig de krenten uit de pap van de internationale orgelconcertagenda’s te halen. De Dom in Keulen, de Saint-Sulpice of Notre-Dame in Parijs, de kathedraal van Brussel. In Nederland bijvoorbeeld de Martinikerk in Groningen. Meestal ga ik met iemand die dezelfde passie heeft; dan maken we er een uitstapje van. Overigens ga ik ook met enige regelmaat naar klassieke concerten. Ik had me verheugd op een recital van meesterpianist Grigory Sokolov in maart in Eindhoven, maar dat werd geannuleerd.”

Online concertbezoek: „Ik heb een paar onlineconcerten meegemaakt. Delen van de World Piano Day op 28 maart: toppianisten van over de hele wereld die vanuit huis een bespeling gaven. Ontzettend leuk. Ik beluisterde de livestream van de ”Matthäus Passion” die het Concertgebouw eerder had opgenomen; ik zou daarvoor normaal nooit naar Amsterdam gaan. En op tweede paasdag maakte ik het concert van Rien Donkersloot en Sietze de Vries vanuit de Joriskerk in Amersfoort mee. De grap was dat daar op enig moment meer dan duizend luisteraars waren. Zo veel zitten er bij een echt concert nooit; ik zou anders ook niet gegaan zijn. Nu denk je: Ik schakel even in; is het niks of heeft m’n zoon me nodig, dan haak ik weer af.”

Hoe meeluisteren: „Bij de ”Matthäus Passion” was ik alleen thuis, dus die kon ik op de speakers beluisteren. Dat zou niet kunnen met huisgenoten erbij, die hebben een andere muzieksmaak; het is ook geen achtergrondmuziek. Het orgelconcert beluisterde ik met m’n laptop op schoot in de woonkamer, met een goede koptelefoon op.”

Waardering: „Er is veel verschil in kwaliteit. Bij het Concertgebouw zie je dat ze de middelen hebben om te zorgen voor een perfecte beeldkwaliteit. Als het dan minder overkomt, ligt dat aan je eigen apparatuur. In Amersfoort waren de bedoelingen heel goed. Het was op twee orgels. Beeld en geluid van het hoofdorgel waren meer dan prima; het koororgel kwam echter beroerd over. Maar goed, ze doen het maar wel. Dat is heel stoer. Dan moet je niet zeuren. En de organisatie kondigde al aan dat ze de kwaliteit gaan verbeteren.”

Chat: „De chat kun je uitzetten als je daar geen prijs op stelt. Zelf heb ik geen behoefte om daar te reageren. Ik vind het niveau van de reacties vaak ook matig. Hoewel de positieve feedback leuk is.”

Entree: „Dat is een goede vraag. Ik heb het concert in de Joriskerk onderbroken en later afgekeken. De doneerknop zit er nog steeds. Eigenlijk moet ik nog wat geven. Ik betrap mezelf erop dat ik me de vraag stel wat het me eigenlijk waard is. Normaal betaal je 7,50, 10 of 15 euro. Maar ja, je hebt nu geen live-ervaring. Tegelijk snap ik heel goed dat die organisten wel de kosten hebben; zij kunnen niet voor niks werken. Ik heb er eigenlijk behoefte aan dat de organisatie een richtbedrag noemt. Als ze hadden gezegd: er luisteren nu 600 mensen, we krijgen graag van iedereen 5 euro, dan had ik dat meteen overgemaakt.”

Na corona: „Ik zou niet weten waarom de streams na de crisis niet zouden kunnen blijven bestaan. Vaak is de praktijk dat je naar een concert zou willen, maar dat het niet gaat. Dan zou je tóch kunnen meeluisteren. Bij mij zou het de betrokkenheid vergroten, want het zou niet in mindering komen van het echte concertbezoek; anders kun je net zo goed een cd aanzetten. Er gaat uiteindelijk niets boven de live-ervaring.”

„Een wereld voor me opengegaan”

Wie: Jan Wander (64) uit Puttershoek (Hoeksche Waard)

Dagelijks leven: woningstoffeerder

Normaal concertbezoek: „Mijn streven is minimaal één keer per maand naar een orgelconcert te gaan. Dat doen mijn vrouw en ik vaak met een bevriend stel. Dan rijden we naar Hasselt of Kampen. De dames gaan overdag winkelen, wij mannen pakken een terrasje. We eten een hapje en gaan ’s avonds naar een concert van organisten als Minne Veldman, Marco den Toom of Everhard Zwart. Ik kom ook wel bij Arjen Leistra in Schiedam, dat is hier dicht in de buurt. Ik zal niet gauw naar een barokconcert gaan; dan mis ik toch de bewerking van Zwart of Asma aan het begin en de improvisatie aan het eind. Thuis luister ik wel naar barok-cd’s. Ik heb opnamen van Jean Guillou die Bach speelt. Hij heeft me leren luisteren naar dat soort muziek. Bach hoeft helemaal niet saai te zijn. Maar, na een barok-cd, zet ik toch altijd nog even een ‘Asmaatje’ op.”

Online concertbezoek: „Ik luister bijna alles wat gestreamd wordt. Minne Veldman speelde zaterdag in de Bovenkerk in Kampen en afgelopen dinsdag op zijn huisorgel in Urk. Hij is een vriend van ons, dus ik ben van de partij. Soms stem ik af op Arjan Breukhoven. Ook al vind ik niet alles wat hij doet even goed, ik heb diep respect voor hem. Een prachtig initiatief vind ik de orgelmarathons. Er is een wereld voor me opengegaan. Naar een concert van Sander van den Houten, bijvoorbeeld, zou ik niet zo gauw gaan. Ik dacht dat hij een barokorganist was. Maar hoe hij in Gorkum Psalm 51 van Jan Zwart speelde: zo mooi! Ook Evan Bogerd had ik nog nooit gehoord. Via de orgelmarathon heb ik hem leren kennen. Een eyeopener. Afgelopen zaterdag heb ik ook naar zijn concert in de Westerkerk in Amsterdam gekeken. Prachtig! En hoe Gerben Budding vorige week in Gouda de Toccata in F van Bach speelde: schitterend. Die heb ik al vier keer teruggeluisterd.”

Hoe meeluisteren: „Ik beluister de concerten met koptelefoon vanaf mijn mobiel. Af en toe loop ik met koptelefoon en al even naar buiten om onder het afdak een sigaartje te roken. Minne Veldman speelde afgelopen dinsdag Psalm 6, die hij aan mij heeft opgedragen bij mijn zestigste verjaardag. Toen heeft mijn vrouw mee zitten luisteren achter de iPad.”

Waardering: „De kwaliteit van beeld en geluid vind ik over het algemeen prima. Bij de orgelmarathon hebben ze helemaal perfect geluid. Kijk, de muziek van César Franck moet je eigenlijk met je ogen dicht in een grote koude kathedraal over je heen laten komen. Die sfeer, hè… Dat mis je natuurlijk.”

Chat: „Ik vind de chat prima, als het maar over de muziek gaat. Je moet niet andere organisten gaan zitten afkraken. Schandalig, vind ik dat. Ik reageer weleens richting een maat die ook zit te luisteren. Als een stuk me niet zo interesseert, chat ik: „Pieter, effe roken.” Of iemand uit Barneveld zegt: „Mooi hè, Jan?” En ik: „Ja, Dick, ik zit te genieten.” Dan heb je toch even contact met elkaar.”

Entree: „Ja, ik geef steevast een tientje. Die mannen steken er hun tijd in, rijden naar die kerk, zitten nog even te studeren. Als iedereen een tientje overmaakt, gaan hun inkomsten ook door. Bij de orgelmarathon heb je zelfs een concert van drie uur door vijf organisten. Voor een tientje! Hoe vaak heb je dat in het echt?”

Na corona: „Ik denk dat dit wel een vervolg zal krijgen. Dit is een gat in de markt, waarvan organisten zo nu en dan gebruik zullen blijven maken. Ik zou dan ook blijven kijken. Niet iedere week, maar twee of drie keer per jaar. Het verbreedt je blik. Soms is het makkelijk. Minne Veldman speelt deze vrijdag in Vollenhove. Dat is hiervandaan een aardig stukje rijden. Dat hebben we weleens gedaan, maar in Vollenhove valt voor de vrouwen weinig te beleven. Dan zou ik het toch wel lekker vinden als ik zo’n concert via de stream kon meemaken.”

Lees ook

Kennismaken met klassieke muziek: waar begin je?

serie Muziek in quarantaine

Nu we voor muziek de deur niet meer uit mogen, luisteren en lessen mensen thuis wat af. Wie zijn die virtuele concertbezoekers? Waar begin je als je nog niks weet over klassieke muziek? Wat als je thuis muziekles wilt nemen? Deel 1 in een driedelige serie: de orgelconcertbezoeker. Over twee weken deel 2.