Trumps toespraak klonk als een overwinningsrede; de inhoud was duidelijk een poging om het hoogoplopende conflict met Teheran te de-escaleren. Washington wil geen gewapende actie.

Tegelijk kan de toespraak niet worden uitgelegd als een signaal dat de VS in de schulp kruipen na de vergeldingsactie van Iran in de nacht van maandag op dinsdag. De president liet weten nooit te zullen toestaan dat Iran nucleaire wapens krijgt. „Onze economische en militaire kracht werkt afschrikwekkend voor Iran”, aldus Trump. In plaats van gebruik van wapengeweld wil hij Teheran op de knieën krijgen met zwaardere militaire sancties.

Trump riep de landen achter het atoomakkoord met Iran op zich terug te trekken. „Beëindig de deal. Dan kunnen we aan een nieuw akkoord gaan werken.” Daarbij riep hij de NAVO-partners op een grotere rol te gaan spelen in het Midden-Oosten.

Hoofdbrekens

De Amerikaanse president zegt open te staan voor een nieuwe relatie met Iran. „Iran kan een mooi land zijn. Aan alle Iraniërs: wij willen dat jullie een mooie en goede toekomst tegemoet gaan, de toekomst die jullie verdienen. We zijn klaar om vrede te bewerkstelligen.”

Tijdens zijn toespraak werd de president niet alleen geflankeerd door vicepresident Mike Pence en minister Mike Pompeo van Buitenlandse Zaken, maar ook door een aantal hoge militairen. Daarmee straalt hij uit op één lijn te zitten met het Pentagon.

De laatste maanden waren er steeds berichten dat de president de militaire leiding in de VS de nodige hoofdbrekens bezorgt door zijn eigenzinnige, solistisch optreden. Zo blies hij in juni vorig jaar op het allerlaatste moment een geplande vergeldingsactie tegen Iran af. Ook botste hij met de generaals over de terugtrekking van Amerikaanse militairen uit Afghanistan, Syrië en Irak. De generaals moeten vooral begrijpen dat hij, Trump, de baas is over het buitenlands beleid en dat hij dus beslist over militair ingrijpen.

Als het gaat om het plan om generaal Soleimani uit te schakelen: daarover was vroegtijdig overleg tussen het Witte Huis en het Pentagon. Anders lag het toen Trump begin deze week dreigde om 52 doelen in Iran te bestoken in het geval Teheran hard wraak nam. Daaronder zouden er ook zijn met cultuurhistorische waarde. Heel snel liet het Pentagon weten dat dit niet de bedoeling was. De VS houden zich aan de internationale afspraak uit 1954 om bij militaire acties cultuurhistorische schatten te ontzien.

De vraag is wel of Trump en het Pentagon het eens blijven. Toen maandag een conceptbrief uitlekte waarin stond dat Amerika zich uit Irak terugtrekt –hetgeen Trump eerder had aangekondigd– haastten de generaals zich om dit te weerspreken.

Opvallend is dat er binnen het Congres verschillend wordt gedacht over de actie tegen Soleimani. Gebruikelijk is dat bij een militair conflict de Amerikanen als één man achter de president gaan staan. Dat gebeurt nu niet. De Democraten in het Huis van Afgevaardigden willen de militaire bevoegdheid van de president door middel van een wet inperken. De partij is niet overtuigd geraakt door de informatie die Congresleden woensdag achter gesloten deuren van Pompeo en zijn ambtgenoot Mark Esper van Defensie kregen. Of er sprake was van „onmiddellijke dreiging” die de dood van Soleimani rechtvaardigde, blijft voor hen de vraag.

Binnen zijn eigen partij heeft Trump voldoende steun, ook al zijn daar kritische stemmen, zoals bijvoorbeeld van de voormalige fractieleider Paul Ryan.