Na ruim drie decennia Nazarbajev waren de Kazachen toe aan een nieuwe tijd: meer vrijheid, minder corruptie. Maar met de nieuwe president Kassim-Zjomart Tokajev krijgen ze meer van hetzelfde. Sinds het opstappen van Nazarbajev is het er niet rustiger op geworden. Mensen zijn ontevreden vanwege oneerlijke verkiezingen, lage lonen en diepgewortelde corruptie.

„Toen Nazarbajev opstapte, leefde onder de mensen sterk het gevoelen dat ze een kans hadden om hun levens te verbeteren”, zegt Assem Zjapisjeva, journalist en activist bij de oppositiepartij Oyan Qazaqstan (Ontwaak Kazachstan).

Maar de verkiezingen van 9 juni namen veel illusies weg. Een vertrouweling van Nazarbajev, Tokajev, won zo’n 70 provent van de stemmen, waarna de straten vol demonstranten liepen. Volgens de oppositie was er geen echte keus bij de verkiezingen. Tokajev reageerde met nog strengere regels.

Lees ook

Jong Kazachstan pruimt verkiezingen zonder echte keuze niet langer

Surveillancestaat

Tokajev reisde in september af naar buurland China, waar hij onder meer een bedrijf die gespecialiseerd is in betalingen door middel van gezichtsherkenning. Tokajev was meteen enthousiast: „Je klikt op een scherm en alle data van die persoon verschijnen in beeld”, zei hij in een ontmoeting met Kazachse regeringsleiders. „Wij moeten ons ook in die richting begeven.” Inmiddels wordt betalen met behulp van gezichtsherkenning al ingevoerd in het openbaar vervoer in de Kazachse hoofdstad, Nur-Sultan.

De oppositie ziet zijn enthousisme met argusogen aan. Het bewuste bedrijf belandde vorige maand niet voor niets op een zwarte lijst van de Verenigde Staten. Het opslaan van persoonlijke gegevens boezemt angst in voor de komst van een autoritaire surveillancestaat.

Maatschappelijke organisaties maken zich daarnaast zorgen om de toenemende agressie tegen onafhankelijke journalisten en activisten. Torokoel Doorov, directeur van Radio Azattyq, signaleert sinds het aantreden van Tokajev een verminderde vrijheid voor journalisten om te schrijven wat ze willen. „De situatie is heel, heel zorgelijk”.

Een van de collega’s van Doorov werd deze zomer op grove wijze aangevallen. Het wekte groot wantrouwen bij de oppositie. Nurgul Tapajeva, zeven maanden zwanger, werd aangevallen bij het Internationale Bureau voor de Rechten van de Mens en de Rechtsstaat. Het is niet duidelijk wie de daders precies waren, maar het is in Kazachstan geen zeldzaamheid dat mensen in burger worden gebruikt voor terreur en controle.

Koeien

Nazarbajev zelf is ook nog niet van het toneel verdwenen. Deze zomer kwam hij nog op televisie waar hij sprak over zelfredzaamheid. „Koop een paar koeien en redt jezelf”, zei hij onder meer. Nog geen dag later werd bekend dat zijn middelste dochter, directrice van de grootste Kazachse bank, een kasteel in Zwitserland had gekocht voor ruim 50 miljard euro. Er brak vervolgens een storm van kritiek los. „Met Kazachstan als melkkoe, wonen in Zwitserland”, schreef Bota Jardemalie, oppositieleider in ballingschap op Facebook.

Het is niet aannemelijk dat de protesten en kritiek van de Kazachse oppositie daadwerkelijk wat zullen veranderen. Politiek analist Aidos Sarim is sceptisch: „De oppositie is populair op internet. Maar de politieke werkelijkheid is anders”, zegt hij. „Je proeft onder activisten een soort jeugdig enthousiasme, met te hoge verwachtingen, en een gebrek aan ervaring in een constructieve dialoog. Maar als je in Kazachstan iets gedaan wilt krijgen door de autoriteiten, moet je flexibel zijn en openstaan voor compromissen.”