Als de NAVO verkruimelt
De defensieministers van de NAVO-landen breken zich donderdag en vrijdag in Brussel het hoofd over de toekomst van het bondgenootschap. „De Europese Unie zal steeds meer zijn eigen plan moeten trekken. Zonder Amerika en zonder Turkije.”
Dr. Rob de Wijk, directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS), ziet de geschiedenis zich herhalen: „Na de Tweede Wereldoorlog kwam er een West-Europese Unie (WEU), als verdedigingsalliantie. Tot de NAVO die taak overnam. Momenteel zit de NAVO in zwaar weer, op een wijze die we niet eerder hebben meegemaakt.”
De houding van de Amerikaanse president Trump speelt daarin een grote rol. „De Verenigde Staten hebben geen militaire actie ondernomen na het neerhalen van hun drone en na de aanval op olie-installaties in Saoedi-Arabië. Vervolgens trekken ze zich terug uit Noord-Syrië, waardoor de Koerden niet langer worden beschermd. Als je nooit bereid bent in actie te komen en je laat tegelijk bondgenoten aan hun lot over, dan is de alliantie feitelijk kapot. Toen ik twee weken geleden in Letland was, zag ik daar grote bezorgdheid: wat hebben we aan zo’n bondgenoot?”
Unieke situatie
„De dood van de NAVO” is volgens De Wijk vaker voorspeld, in de jaren negentig al. „Nooit eerder bleek echter dat een van de bondgenoten niet voor de ander wil lijden en niet bereid is militaire macht in te zetten. De huidige situatie is uniek.”
Daar komt bij dat Turkije zijn eigen gang gaat. „Door S400-raketten aan te schaffen, en door Irak binnen te vallen. De Turkse regering schuurt nu aan tegen het bondgenootschap waarin Rusland en China de dienst uitmaken.”
Europees leger
De rest van Europa moet er conclusies uit trekken, vindt de deskundige op het gebied van internationale betrekkingen. „Niet Amerika om grotere inzet smeken, maar de route van de Europese Unie kiezen. Dan ben je tegelijk van Turkije af.”
Lange tijd was de EU vooral een economische alliantie, maar ook de plicht tot verdediging van bondgenoten staat in het verdrag. „Zelfs in sterkere bewoordingen dan in het NAVO-verdrag.”
De EU is volgens De Wijk goed tot kleine operaties in staat. „In Somalië zetten de EU en de NAVO zich beurtelings in en de EU deed dat met meer succes dan de NAVO.”
Voor grotere operaties schiet de capaciteit van de Europese Unie echter tekort. „Voor communicatie-, satelliet- en commandosystemen is Europa nog te afhankelijk van de VS.”
Brexit als ramp
Een brexit zal ook in militair opzicht grote gevolgen hebben, zegt De Wijk. „Eigenlijk is het een ramp voor de Britten, want ze vallen tussen wal en schip als ze buiten de EU staan op het moment dat die de functie van de NAVO steeds meer overneemt.”
Dat de EU-gevechtskracht zonder Britse deelname minder is, onderschrijft De Wijk niet direct. „Veel grondtroepen heb je niet nodig; de realiteit is dat je al heel snel bij nucleaire wapens uitkomt, al wil niemand dat horen. Als de VS zich verder terugtrekken, is de logische consequentie dat meer Europese landen atoomwapens gaan ontwikkelen. Dat is twee jaar geleden in Duitsland al voorgesteld door politicoloog Christian Hacke, maar hij werd voor gek verklaard. Het is echter wel logisch, tenzij de EU met Amerika en Engeland afspreekt dat hun kernwapens het Europese vasteland blijven beschermen.”
Onverstandig
„Europa moet gaan doen wat nog nooit echt goed gelukt is: samenwerken”, zegt voormalig VVD-Kamerlid Boekestijn, lid van de Commissie Vrede en Veiligheid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken. „Of je voor of tegen Europa bent, is dan niet meer van belang: er moet een krachtige Europese militaire samenwerking komen.”
President Trump is volgens Boekestijn bijzonder onverstandig bezig. „Hij laat de aanval op de olie-installaties in het Midden-Oosten onbeantwoord en geeft daarmee Hezbollah vrij spel om Israël aan te vallen. Hij haalt troepen uit Syrië weg en geeft Rusland daarmee een fantastische positie. Poetin is nu de machtigste man in Syrië. Trump relativeert ook de bijstandsclausule –dat NAVO-staten elkaar in tijd van nood bijstaan– en dat zet het bondgenootschap op losse schroeven. Als de Pax Americana –de wereldwijde invloed van de VS– erodeert, verschuift alles.
Ik zou graag willen dat Trump verstandiger zou optreden, maar ga er als Europa vanuit dat dit niet gebeurt. Dus moet je een alternatief veiligheidssysteem opzetten. Dat wil er bij veel Europeanen nog niet in. Als je de term ”Europese krijgsmacht” laat vallen, worden mensen kwaad.”
Groeiende grootmachten
Boekestijn sprak onlangs tijdens een bijeenkomst van defensie-industriëlen uit de EU-landen. „Ik heb daar aan de kaak gesteld hoeveel geld deze industrie verspilt doordat ze per natie is georganiseerd en andere landen beconcurreert. Die mensen vonden dat geen leuke boodschap. Samenwerking is echter hard nodig: het ene land richt zich op het ene wapen, het andere ontwikkelt het andere. Het is waanzin om over nationale krijgsmachten te blijven praten.”
Te weinig beseft Europa volgens Boekestijn welke schaalvergroting er in de wereld plaatsheeft. „We onderschatten hoeveel potentieel China en India hebben, alleen al door hun aantal inwoners en hun arbeidsmoraal. In 2050 zal de economische kracht van China net zo groot zijn als die van Amerika en heel Europa samen. We zullen eraan moeten wennen dat het westen in de wereld niet meer de eerste viool speelt.”
En dat geldt zeker voor de Europese Unie. „Oost-Europa treedt de regels van de rechtsstaat met voeten, in Italië is het een puinhoop, de macht van Merkel en Macron verzwakt en Engeland trekt zich terug. Ik ben somber over de toekomst van Europa.”
