Algemeen wordt aangenomen dat de warme periode in de Middeleeuwen van 700 tot 1400 een wereldwijd verschijnsel is geweest. Dat is niet het geval, ontdekte een wetenschappelijk team onder leiding van Raphael Neukom van de universiteit van Bern. De huidige wereldwijde opwarming van de aarde is een uniek verschijnsel, schreven de onderzoekers in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Lees ook

Voor het eerst stijgt overal op aarde de temperatuur

„Het klopt dat het tijdens de Kleine IJstijd over de hele wereld kouder was”, stelt Neukom. „Maar niet overal op hetzelfde moment. Warmtepieken en koude perioden waren er in het pre-industriële tijdperk op verschillende tijden op verschillende plaatsen.

Fluctuatie

Wereldwijde warme en kouder perioden waren de afgelopen 2000 jaar van voor 1850 (industriële revolutie) vooral te danken aan natuurlijke fluctuaties van het klimaat. Variaties in de activiteit van de zon en bijvoorbeeld vulkaanuitbarstingen waren niet sterk genoeg voor langdurige wereldwijde effecten.

De regionale tijdelijk koelere periodes in het pre-industriële tijdperk waren wel vooral te danken aan vulkaanuitbarstingen. Dat schreef een ander internationaal team onder leiding van Michael Evans van de University of Maryland (VS) woensdag in het vakblad Nature Geoscience.

Hockeystick

Beide onderzoeken leverden een grafiek op waarin de wereldwijde temperatuur zo’n 2000 jaar slingerde rond een gemiddelde. De laatste decennia schiet de temperatuur omhoog. Daarmee lijkt deze op een hockeystick.

De term hockeystickgrafiek is in 1999 voor het eerst bedacht door de Amerikaanse klimatoloog Michael Mann. Daarmee zou hij aantonen dat de temperatuur op aarde sinds de industriële revolutie sterk omhoog was gegaan. Op deze grafiek kwam forse kritiek, vooral op methode waarmee de temperatuurgegevens uit het verleden waren verkregen. De National Academy of Sciences (NAS) stelde Mann in een artikel in Nature (2006) echter in het gelijk. Eerder dit jaar ontving de klimatoloog van het eerste uur hiervoor de Tyler Prize for Environmental Achievement.

„Onze reconstructie lijkt op de befaamde hockeystickgrafiek van de wereldwijde temperatuursverandering”, zegt teamleider Evans. „Maar we hebben nu veel meer data om die te onderbouwen. Dit geeft ons vertrouwen dat onze reconstructie realistisch is, en dat de klimaatmodellen waarmee we het klimaat in het verleden en de toekomst kunnen berekenen, betrouwbaar zijn.” Daarmee bevestigden de onderzoekers de gebruikte rekenmodellen voor het klimaat, die daardoor winnen aan voorspellende waarde voor de toekomst.

Uit de onderzoeken blijkt dat de twintigste eeuw de warmste periode wereldwijd is geweest voor meer dan 98 procent van het aardoppervlak. Natuurlijke fluctuaties schieten hiervoor te kort als mogelijke verklaring. Volgens de wetenschappers is het overduidelijk dat de overmatige uitstoot van broeikasgassen (zoals CO2) hiervan de oorzaak moet zijn. En de snelheid van de opwarming is eveneens nog nooit zo hoog geweest als de afgelopen decennia. Voor wie er nog aan twijfelt: het is dus echt de mens door wie de temperatuur op aarde stijgt.

Permafrost smelt

De nieuwste onderzoeken onderstrepen het bericht dat dagblad The Guardian een maand geleden naar buiten bracht: de klimaatverandering verloopt sneller dan gedacht. Klimaatwetenschappers van de University of Alaska Fairbanks ontdekten dat de Canadese permafrost boven de poolcirkel aan het smelten is, 70 jaar eerder dan ze hadden gedacht.

Opeenvolgende ongebruikelijk hete zomers hadden de bovenste laag van de permafrost gedestabiliseerd. Grote brokken ijs die duizenden jaren bevroren zijn geweest, begonnen te smelten.

„Het is een aanwijzing dat het klimaat nu warmer is dan het de afgelopen duizenden jaren ooit is geweest”, liet Vladimir Romanovsky, hoogleraar geophysica aan de universiteit, weten aan persbureau Reuters.

De hoogleraar trof een totaal onherkenbaar landschap aan. De vlakke permafrost had plaatgemaakt voor een golvend terrein met heuveltjes, steile hellingen en kuilen met water, waarin plantjes groeiden. Het landschap deed Romanovsky denken aan een terrein na een bombardement.

Onderzoeker Louise Farquharson noemde het smelten van de permafrost een ”kanarie in een kolenmijn.” De wetenschappers zijn bang dat uit de permafrost onvoorstelbaar grote hoeveelheden van het sterke broeikasgas methaan zullen vrijkomen, waardoor de opwarming van de aarde nog verder zal versnellen.

Bosbranden

Door klimaatverandering krijgt de wereld niet alleen te maken met zeespiegelstijging en vaker extreem weer, maar ook met bosbranden bij de Noordpool. In Alaska, Groenland en Siberië woeden ruim honderd bosbranden, meldde het Britse dagblad The Independent dinsdag. Bosbranden komen vaker voor in het gebied, maar dan meestal in de nazomer, en als gevolg van blikseminslagen. De meteorologische organisatie WMO noemde de omvang en het tijdstip van de huidige branden „zonder precedent.” Met ecologische verwoestingen op grote schaal als gevolg.

Door de temperatuurstijging drogen de bossen uit en kunnen bosbranden snel om zich heen grijpen. Op satellietbeelden is de omvang van de bosbranden te zien. Sommige branden beslaan een oppervlakte van ruim 500 vierkante kilometer, ruim twee keer Texel. Tussen 1 juni en 21 juli veroorzaakten de branden een CO2-uitstoot van 100 megaton, evenveel als België in een heel jaar uitstoot. „Dit is meer dan de CO2-uitstoot in juni in 2010 tot 2018 bij elkaar opgeteld”, rekende de WMO voor.

Het noordelijke deel van de aarde warmt sneller op dan de planeet als geheel, aldus de organisatie in een persbericht. De temperatuur in juni is in Siberië momenteel 10 graden hoger dan het langjarige gemiddelde van 1981 tot 2010. Groenland is door klimaatverandering 1 tot 3 graden opgewarmd. Door de opwarming raakt de ijskap 270 miljard ton ijs per jaar kwijt, waarvan driekwart door smeltwater.

Versneld uitsterven

Klimaatverandering versnelt ook het uitsterven van diersoorten die een vitale functie vervullen in ecosystemen, zoals vogels. Met name dieren die zich niet snel genoeg kunnen aanpassen aan het veranderende klimaat lopen gevaar. Dat stelde een internationaal team van 64 wetenschappers onder leiding van het Duitse Leibniz Institute for Zoo and Wildlife Research (Leibniz-IZW) dinsdag in vakblad Nature Communication.

De onderzoekers constateerden dat dieren zich aanpassen aan het veranderende klimaat door hun winterslaap te bekorten, eerder jongen te krijgen of naar koelere streken te verhuizen. „In gematigde streken zien we dat verschuiven naar een eerder moment”, zegt hoofdauteur Viktoriia Radchuk van Leibniz-IZW.

Steven Beissinger van de University of California (VS) verwacht dat deze soorten een ander klimaat kunnen overleven „zolang ze er effectief op kunnen inspelen.” Maar mede-auteur Alexandre Courtiol van Leibniz-IZW vraagt zich af of al die aanpassingen genoeg zijn voor een diersoort om op termijn te overleven. „We vrezen dat de vooruitzichten voor veel soorten weinig hoopvol zijn”, zegt Stephanie Kramer-Schadt van Leibniz-IZW. Naarmate er meer bekend is over de gevolgen van klimaatverandering voor kwetsbare soorten, kunnen natuurbeschermingsorganisaties daarop gerichter inspelen.

Energie

Hoe het klimaat zich in de toekomst zal ontwikkelen, hangt in hoge mate af van de keuzes die de mensheid maakt voor haar energievoorziening, stelt de Amerikaans klimatoloog Michael Evans. „De onzekerheid over de invloed van de menselijke activiteit op het klimaat van de komende decennia is niet zo groot. Daaruit volgt dat het er wel degelijk toe doet welke energiebronnen we kiezen en hoeveel CO2 dat die uitstoten.”