Het oudste kerkgebouw van Veenendaal is de Oude Kerk op de Markt. Het dateert uit 1566 en is de icoon van Veenendaal. Het op één na oudste kerkgebouw staat in een doodlopend steegje aan de Zandstraat. Dat dateert uit 1865 en is bepaald geen icoon. Het gebouw verkeert in een deplorabele staat. „Als er niet snel iets gebeurt, stort het vanzelf in”, zegt Van den Bos. Hij wijst naar het dak met de loszittende pannen en de muurankers die de boel nog bij elkaar houden. „Het gebouw wordt nu alleen nog maar door die ankers en door de trekstangen die eraan vastzitten, overeind gehouden. Het is de vraag hoe lang dit goed blijft gaan.”

De achterkant

Een ommetje om het gebouw leert niet alleen dat er veel in verval is, maar ook dat er veel veranderd is, met name aan de achterkant. Daar zijn, onder het cementen pleisterwerk, nog de sporen te zien van een groot halfrond raam en twee kleinere ramen, waarvoor in de plaats twee nóg kleinere ramen gekomen zijn.

Het kerkgebouw is het mooiste aan de van de steeg afgekeerde kant, maar dan moet je wel eerst door het gebouw heen. Aan die kant zie je vier oorspronkelijke ramen op rij. De vijfde is vanwege de begroeiing niet zichtbaar.

Twee eigenaars

Het kerkgebouw heeft twee eigenaars, een particulier en een beleggingsmaatschappij. Het achterste stuk is van de beleggingsmaatschappij. Dat gedeelte wordt niet gebruikt en is evenmin toegankelijk. Het voorste deel is in gebruik als stalling en werkplaats. Hier zijn nog een paar originele elementen. In de stalling bevindt zich een zeskantige, cementen funderingsplaat op de plek waar vroeger de preekstoel stond. In het voorste gedeelte, dat dienstgedaan heeft als consistoriekamer, staat nog een authentieke kast.

Aan de buitenkant, dichtbij de deur, is een opvallende steen ingemetseld, met letters die nog net te ontcijferen zijn. Er staat: ”Eben Haëzer, de eerste steen gelegd door ds. H. Visser, den 20 juni 1911”.

„Dat betreft niet de datum van de bouw van de kerk, maar van een latere uitbreiding”, licht Van den Bos toe. „Het kerkgebouw was in de negentiende eeuw in gebruik bij een afgescheiden groep, waaruit later de christelijke gereformeerde kerk is voortgekomen. Het kerkgebouw heeft in 1911 een uitbreiding ondergaan, waarbij de preekstoel en het orgel verplaatst zijn. Ruim tien later was het al weer te klein. In 1927 heeft de gemeente een nieuwe kerk aan de Beatrixstraat, toen het Boerscheland, gebouwd en werd deze kerk verkocht. De christelijke gereformeerde kerk komt sinds 1981 samen in de Bethelkerk aan het Spanjaardsgoed. De kerk aan de Beatrixstraat is nu in gebruik bij de gereformeerde gemeente in Nederland.”

Toen de christelijke afgescheiden gemeente het gebouw niet meer nodig had, werd het verkocht aan twee eigenaren, Van Dooren en Klumpenaar, die het vooral voor opslag van materialen gebruikten.

Goede toekomst

Van den Bos stelt dat de HVOV gedaan heeft wat mogelijk is. „Een werkgroep heeft de historische informatie over het gebouw boven water gehaald en we hebben partijen met elkaar in contact gebracht. Nu is het aan anderen om iets te doen.”

Hij heeft hoop op een goede toekomst voor het gebouw. „Het pand bevindt zich dichtbij het centrum van Veenendaal. Er kan van alles mee gedaan worden. Maar het moet wel snel gebeuren, anders is het te laat.”

„Dit kan een trouwkerkje worden”

De Historische Vereniging Oud Veenendaal (HVOV) heeft, samen met een van de twee huidige eigenaren, een restauratieplan opgesteld voor het kerkgebouw aan de Zandstraat. In april presenteerde architectenbureau Huibers & Jarring een groter plan, waarin niet alleen de kerk wordt gerestaureerd, maar ook de omgeving toegankelijk wordt gemaakt. Volgens Bert van den Bos van de HVOV is het nu tijd om door te pakken. „De gemeente Veenendaal wil graag meewerken aan een bestemmingsplanwijziging. Het is nu eerst nodig dat de beide eigenaren tot elkaar komen. Als het pand in handen komt van één eigenaar, kan het in een keer gerestaureerd worden. Het zou het mooi zijn als het kerkje als trouwlocatie gaat fungeren.”