Mensen met een vorm van autisme ervaren beperkingen in communicatie en sociale interactie. Ze hebben vaak specifieke interesses en/of herhalen bepaalde gedragingen. Ook kost het hun moeite om binnenkomende zintuiglijke prikkels te verwerken tot een samenhangend geheel.

Autisme heeft gevolgen voor ambtsdragers zelf en voor de uitoefening van hun ambt. Aanvoelen wat andere mensen denken, voelen of willen, is voor hen vaak ingewikkeld. Relaties aangaan en je verplaatsen in anderen ook, evenals het ‘lezen’ van non-verbale communicatie. Hierdoor is informeel contact leggen of oogcontact maken ingewikkeld, terwijl ambtelijk werk hier voor een groot deel uit bestaat. Taal wordt vaak letterlijk en concreet genomen. Een pastoraal gesprek voeren, kan hierdoor lastig zijn en door de pastorant ervaren worden als eenrichtingsverkeer en gevoelloos.

Veel mensen met autisme hebben moeite met gevoelens en emoties. Voor een predikant met autisme kan dit betekenen dat hij sterk is in exegese of een verstandelijke benadering van Gods Woord, maar dat de gemeente dit als kil of gevoelloos ervaart. Autisme betekent vaak ook moeite met samenhangend denken: in de eerste plaats worden losse details waargenomen, het is lastig om een ‘totaalplaatje’ te ontdekken. Gevolg hiervan voor ambtsdragers met autisme kan zijn dat het moeilijk is om verbanden te leggen, bijvoorbeeld tussen verschillende Bijbelgedeelten of thema’s uit de geloofsleer, en verbanden tussen Gods Woord en ons leven van alledag. Daar komt bij dat je ook voor het begrijpen van symbolen en symbooltaal verbanden moet leggen: de twee stukken hout die samen een kruis vormen, verwijzen naar Christus.

Overlevingsmechanisme

Autisme wordt vaak gekenmerkt door moeite hebben met plannen en organiseren. Zelf op tijd komen, kan daardoor moeilijk zijn. Maar het kan ook frustrerend zijn als anderen te laat komen en zich minder strak aan afspraken houden. Dat is lastig bij kerkelijke vergaderingen.

Meerdere taken tegelijkertijd uitvoeren, kan eveneens problematisch zijn. Ambtsdragers met autisme kunnen daardoor snel overvraagd worden. Tegelijk zijn zij vaak trouw, eerlijk en gedreven. Ergens helemaal voor gaan, is een kenmerk dat hen in staat stelt hun taken uit te voeren. Daarin schuilt echter wel het gevaar dat ze zichzelf of hun gezin uit het oog verliezen.

Als de wereld verwarrend en onvoorspelbaar is, hecht je aan vaste patronen en duidelijkheid. Dit kan zich uiten in rigide gedrag, een beperkte verbeelding en weerstand tegen veranderingen. Een wijziging in de liturgie kan bijvoorbeeld veel stress veroorzaken, omdat die afwijkt van de normale gang van zaken.

Het gebrek aan flexibiliteit in een steeds veranderende omgeving kan frustratie en onbegrip teweegbrengen. Het is belangrijk om te bedenken dat dit vooral onmacht is en geen onwil. Het kan pijnlijk zijn als je bekend staat als star en onwillig, terwijl je behoefte aan structuur een overlevingsmechanisme is.

Voorbeeldfunctie

Autisme brengt niet alleen beperkingen met zich mee, maar ook sterke kanten, die juist ingezet kunnen worden bij het ambtelijk werk. Het hechten aan vaste patronen en duidelijkheid heeft ook als gevolg dat je weet wat je aan iemand hebt, omdat afspraken nagekomen worden. Punctualiteit, analytisch vermogen of een sterke focus kan eveneens ingezet worden om de gemeente te dienen. Bij iemand die voorkeur heeft voor regelmaat en structuur komt stille tijd niet in het gedrang.

Rechtvaardigheid en trouw zijn een groot goed: ambtsdragers met autisme zullen niet snel andere bedoelingen hebben dan ze kenbaar maken. Daarin zijn zij een voorbeeld voor anderen.

Taken wisselen

Voor ambtsdragers met autisme is het vaak moeilijk om hun moeiten bespreekbaar te maken. Tegelijk is openheid vaak nodig om het vol te kunnen houden en naar nieuwe manieren te zoeken waarop ze hun ambt kunnen uitvoeren. Durven we als gemeente moeilijkheden op een liefdevolle manier onderling bespreekbaar te maken, ook als we die signaleren bij anderen?

Opvallende eigenschappen concreet benoemen, en de ander daarbij de ruimte bieden voor uitleg of een wedervraag, maakt het wellicht mogelijk om lucht te geven aan iets wat onbespreekbaar lijkt. De kerkenraadsleden onderling hebben daarbij ook een taak: zorgen voor elkaar. Is er genoeg openheid om elkaar te bevragen op mogelijke moeiten in het ambtelijk werk? Mag het ook anders gaan dan we voor ogen hebben, en kunnen we elkaar steunen?

Als gemeente zouden we ambtsdragers met autisme tegemoet kunnen komen door zo nodig taken te wisselen of van elkaar over te nemen. Stel dat het wat lastiger is voor een ambtsdrager om op huisbezoek te gaan, is het dan een idee dat hij voortaan gaat met iemand die wél sterk is in communicatie? Voor predikanten met autisme kan het helpend zijn als ze begeleid worden door een andere predikant of een deskundige.

Oog voor elkaar

In de gemeente zijn we aan elkaar gegeven. Paulus beschrijft dat met het beeld van het lichaam waarvan Christus het Hoofd is (1 Korinthe 12). Oog hebben voor elkaar en elkaar zonder vooroordeel tegemoet treden, is dan essentieel. Elkaars gaven en talenten erkennen, rekening houden met elkaars beperkingen en elkaar steunen, zijn dat eveneens. Het gezin van de ambtsdrager mag hierbij niet vergeten worden. De Bijbelse oproep om elkaars lasten te dragen (Galaten 6:2) geldt voor iedereen, ambtsdragers en gemeenteleden.

Prof. dr. Hanneke Schaap-Jonker is rector van het Kennisinstituut christelijke ggz (KICG), onderdeel van Eleos en De Hoop ggz, en bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Femmeke van den Berg is werkzaam bij Eleos en onderzoeksassistent bij het KICG. Een uitgebreide versie van dit artikel, met de ervaringsverhalen van een predikant en een ouderling, staat op www.kicg.nl/publicaties. Het Platform Autisme in de Kerk houdt op 15 mei over deze thematiek een ambtsdragersconferentie. Zie www.kicg.nl/autismeindekerk.