Antisemitisme neemt toe, laten we veel Marga Minco lezen
Hoe oud is ze dan, bijna 100 jaar? Dat is de eerste reactie van veel mensen als ze horen dat de P. C. Hooftprijs is toegekend aan Marga Minco. En ze zitten er niet ver naast. Laat, maar net op tijd krijgt de schrijfster –98 jaar– de belangrijkste Nederlandse literatuurprijs toegekend voor haar hele werk. Terecht, want Minco is niet alleen een begaafd auteur, ze schreef ook de klassieker die Nederland behoedt voor het vergeten van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Hele schoolklassen zijn er vroeger mee opgevoed: ”Het bittere kruid” (1957). Het is het verhaal van de schrijfster zelf, maar dan omgesmeed tot fictie. Alleen de hoofdpersoon weet als jong meisje te ontkomen aan de meldingsplicht en de razzia’s, een onderduikadres te vinden en zo de oorlog te overleven. Maar na de bevrijding blijkt haar hele familie om het leven gekomen te zijn in concentratiekampen.
Met dat eerste, dunne boekje heeft Marga Minco –pseudoniem van Sara Menco– meteen haar grote onderwerp neergezet. Daarmee werd ze „de Nederlandse stem in de Europese oorlogsliteratuur”, zoals de jury het omschrijft. Haar vele latere boeken en verhalen keren steeds naar dezelfde thematiek terug: de vereenzaming, het schuldgevoel van de overlevende, de bittere herinnering aan een oorlog waaruit veel Joden zonder bezit en zonder familie tevoorschijn kwamen.
Tegen die achtergrond is het schrijnend dat het nieuws van de toekenning van de P. C. Hooftprijs aan Marga Minco komt in dezelfde week waarin óók bekend werd dat Europese Joden een toename van antisemitisme ervaren. Het is de ondubbelzinnige conclusie van een uitgebreid, Europa-breed onderzoek. Negen van de tien Joden zeggen dat ze vaker met antisemitisme te maken hebben dan vijf jaar geleden, ruim een kwart van de ondervraagden is het afgelopen jaar lastiggevallen.
Leren we dan helemaal niets van de geschiedenis?
Veel Joden vermijden het om in de publieke ruimte als Jood herkenbaar te zijn, bijvoorbeeld door geen keppel te dragen. Juist daar, op straat en op internet, gebeurt het immers: uitschelden, bedreigen en pesten van Joden. Wie dat dan doen? Volgens het onderzoek maken vooral extremistische moslims en mensen met ”rechtse politieke voorkeuren” zich er schuldig aan.
Maar het is natuurlijk makkelijk om met de vinger te wijzen en te zeggen: zíj doen dat, wíj niet. De neiging tot het uitsluiten van mensen die anders zijn dan de rest zit immers in elke groep. Ook in reformatorische groepen.
Laten we dus hopen dat toekomstige schoolklassen veel Marga Minco moeten lezen. En dat ook oudere lezers haar werk niet vergeten. Lezers voor wie het hele onderwerp van de Holocaust gevoelige materie is, maar ook lezers die zelfgenoegzaam denken dat de zonde van de minachting en uitsluiting alleen maar bij andere groepen voorkomt.
Zodat we niet vergeten.
