Geen wonder dat de zoon van de Vader des Vaderlands, Willem van Oranje, nog altijd populair is in Zeeuws-Vlaanderen. Hij was het immers die met zijn leger West-Zeeuws-Vlaanderen van het Spaanse juk bevrijdde. Op de Markt in IJzendijke staat een standbeeld van prins Maurits van Oranje (1567-1625). In brons gegoten zit hij geharnast aan een tafel met een schaakbord. De schaakstukken stellen historische figuren voor zoals Johan van Oldenbarnevelt, de Spaanse koning Filips III en diens gemalin.

„Voor IJzendijke, Biervliet, Sluis, Aardenburg en Oostburg is Maurits van grote betekenis geweest”, vertelt cultuurambtenaar Arco Willeboordse van de gemeente Sluis. „In 1604 heeft hij West-Zeeuws-Vlaanderen als legeraanvoerder van de Republiek veroverd op de Spaanse overheersers. Dankzij Maurits ligt de grens met België nu niet ter hoogte van de Westerschelde, spreken wij hier Nederlands en geen Vlaams, en is dit gebied overwegend protestants. Voor IJzendijke betekende de overwinning dat het zich onder Maurits’ leiding kon ontwikkelen tot een welhaast onneembare vesting- en garnizoensstad.”

Onder historici klinkt kritiek op de prins, vooral omdat hij in een geschil met Johan van Oldenbarnevelt tijdens het Twaalfjarig Bestand de raadspensionaris liet ombrengen. Ook de Slag bij Nieuwpoort (1600) is niet onomstreden. De troepen van Maurits wonnen de strijd, maar de relatie tussen de prins en de raadspensionaris verslechterde erdoor.

Strateeg

Maar in IJzendijke hebben inwoners nog altijd ontzag voor de prins. Daarom werd daar in 2004, 400 jaar na de overwinning op de Spanjaarden, een door Guido Metsers gemaakt standbeeld van hem onthuld. Dat de stadhouder aan een schaakbord zit, is toepasselijk, vertelt Willeboordse.

„Prins Maurits was een geniaal strateeg. Elke veldslag bereidde hij stap voor stap voor. Door dat bijna wiskundige voortraject was de veldslag voor hem bijna een makkie, bij wijze van spreken. Om die reden zal hij zelf ook niet met genoegen hebben teruggekeken op de Slag bij Nieuwpoort, omdat hij die strijd halsoverkop moest aangaan op last van Van Oldenbarnevelt, de man die in die dagen feitelijk de politieke baas van de zeven provinciën was. Maurits kreeg niet de tijd om die slag gedegen voor te bereiden.”

Dat zal de relatie tussen de stadhouder en de raadspensionaris geen goed hebben gedaan. Maar godsdienstige tegenstellingen werden de laatste uiteindelijk fataal. Dat Van Oldenbarnevelt de zijde van de remonstranten koos, zinde Maurits, zelf een contra-remonstrant, in het geheel niet. Van Oldenbarnevelt werd in 1619 door toedoen van de prins ter dood gebracht.

Mauritskerk

IJzendijke herinnert zich Maurits als de man die het stadje groot maakte. De prins zorgde ervoor dat er in 1614 de eerste kerk van Zeeland verrees die voor de protestantse eredienst bestemd was: de Mauritskerk. Ook de stedenbouwkundige opzet van de stad komt uit de koker van Maurits, die daarbij hulp kreeg van wiskundige Simon Stevin. Die ontwierp een vierkant marktplein, dat tevens als exercitie- en paradeterrein voor het garnizoen kon worden gebruikt. Willeboordse: „Zonder Maurits geen IJzendijke zoals het nu is.”

Willeboordse wijst naar het schaakbord. Het schaakstuk dat Johan van Oldenbarnevelt moet voorstellen heeft geen hoofd. De raadspensionaris houdt het in zijn handen. „Toen hij werd onthoofd, waren zijn laatste woorden: Beul, maak het kort.”

Als 18-jarige al stadhouder

Maurits van Oranje werd in 1585 op 18-jarige leeftijd stadhouder van Holland en Zeeland. Ruim een jaar eerder was zijn vader Willem van Oranje in Delft vermoord. In 1589 kreeg Maurits het bevel over alle troepen in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Prins Maurits is de man van het turfschip van Breda. Met een list lukte het hem in 1590 om Breda op de Spanjaarden te veroveren. Een schip dat regelmatig turf vervoerde naar het Kasteel van Breda werd nauwelijks nog gecontroleerd door de troepen van de Spaanse landvoogd. Met het schip werden op 3 maart 1590 75 soldaten het kasteel binnengesmokkeld. Die kwamen plotseling tevoorschijn en overrompelden de vijand. Breda werd ingenomen en de reputatie van prins Maurits als groot militair was gevestigd.

Maurits stierf op 23 april 1625. Hij trouwde niet; wel had hij drie zonen bij Margaretha van Mechelen.

zomerserie Beeldenstorm

Dit is het tweede deel in een serie over standbeelden van historische personen. Is het terecht dat ze een standbeeld hebben? Dinsdag deel 3.