Wat voor koning is Willem-Alexander?

1. Een toegankelijke koning

„Mevrouw De Wit, geboren in 1967, woonachtig in Hilversum”, klinkt het in het Paleis op de Dam. Een welkom en een felicitatie volgen. Van Zijne Majesteit zelf. Hij begroet al zijn 150 gasten met een handdruk en vriendelijk woord. „Fantastisch dat u hier allemaal gekomen bent. Heel hartelijk gefeliciteerd met onze verjaardag”, begint Willem-Alexander later zijn speech, voorafgaand aan het diner ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardagsfeestje. Hij somt op welke jarige Nederlanders er aan tafel zitten: een postbezorger, huisarts, kraanmachinist, kapster, caféhouder, magazijnmedewerker, lerares, boer, fitnesstrainer.

De lakeien voorzien hen van een zalmtompouce met gerookte forel, gebakken rundersteak, babywitlof, haricots verts, aardappelkroketjes en hazelnootschuimtaartje toe. En dat alles in de Burgerzaal, de hal van het volk. „Een betere plaats konden wij niet bedenken”, zegt de koning, voordat hij de gasten uitnodigt met hem het glas te heffen. Daarna zet hij ”Lang zullen wij leven” in.

Het volk uitnodigen achter de paleisdeuren is typisch iets voor koning Willem-Alexander. Bij zijn inhuldiging in de Nieuwe Kerk van Amsterdam had hij al 500 stoelen gereserveerd voor burgers. Mensen van allerlei rangen en standen, leeftijden en achtergronden. Deze zomer zet hij voor de derde keer de deuren van zijn werkpaleis open voor publiek. Onder Beatrix was dat ondenkbaar. Maar haar zoon bevalt het blijkbaar goed. En de animo is groot: eerdere jaren waren de toegangskaartjes binnen een dag vergeven. Zo brengt hij de monarchie een beetje dichter bij de gewone man.

2. Een traditionele koning

Willem-Alexander wil allereerst een koning zijn die in de traditie staat, zei hij vlak voor zijn aantreden. Dat betekende: voortbouwen op de traditie van zijn voorgangsters en staan voor de continuïteit en de stabiliteit van het land. Daarom moeten we niet krampachtig naar verschillen zoeken. Veel is hetzelfde gebleven. Aan Prinsjesdag en de beëdiging van ambassadeurs is nagenoeg niets veranderd.

Toch legt Willem-Alexander andere accenten. Hij imiteert Beatrix niet. In zijn inhuldigingsrede wees hij er al op dat iedere koning het ambt een eigen invulling geeft: „Hij is een andere persoon, in een andere tijd.” Die andere persoon is iemand die wat flexibeler met het protocol omgaat dan zijn moeder. Iemand die meer emotie toont dan zijn voorgangster. Iemand die, vergeleken met zijn moeder, meer met de straat dan met de staat heeft.

Wat dat betreft lijkt Willem-Alexander meer op zijn grootmoeder Juliana. Al gaat hij niet zo ver dat hij het protocol helemaal aan de kant schuift. Dat zou de waardigheid van de monarchie aantasten. Je zou kunnen zeggen dat de koning een middenweg heeft gevonden tussen de stijl van zijn moeder en die van zijn oma in. Met zijn eigen stijl zet hij de traditie voort.

3. Een menselijke koning

Het neerstorten van vlucht MH17 was in 2014 de eerste grote ramp die Willem-Alexander als koning meemaakte. „Jij hebt ook een broer verloren met een ongeluk”, zeiden nabestaanden tegen hem. „Dus jij weet wat dat betekent.” Dat mensen hem tutoyeerden vond Willem-Alexander overigens „helemaal fantastisch, want dat betekent dat je vertrouwd wordt.” Het zegt ook wat over zijn manier van meeleven, hoe dicht hij bij de gewone mens staat.

Openhartig vertelde de koning vorig jaar in een televisie-interview ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag over de impact die het verlies van Friso op hem had. Hij schroomde niet zijn emoties te tonen. Emoties zien we ook op blijde momenten. Uitbundig juicht hij in het stadion sporters toe. Ontspannen neemt hij met Máxima een selfie op de tribune bij de Olympische Spelen, die het Koninklijk Huis dan weer deelt op Twitter.

Willem-Alexander is een volkskoning: los in de omgang, gericht op persoonlijk contact, sprekend in gewonemensentaal. In zijn agenda staan veel verrassingsbezoeken, die niet vooraf worden aangekondigd door de Rijksvoorlichtingsdienst. Zo ging de koning deze maand onverwachts langs bij de Politieacademie in Apeldoorn en de vliegbasis in Eindhoven. Buiten het zicht van de camera’s kan hij dan mensen spreken. Veelal worden die pas op het laatste moment op de hoogte gebracht van zijn komst.

4. Een ambitieuze koning

Willem-Alexander is meer dan een lintenknipper. Al kan linten knippen volgens hem best een inhoudelijke bezigheid zijn, „als je maar goed bepaalt welke lintjes je knipt.” Ook zijn rol als lid van de regering neemt hij uitermate serieus, schrijft historicus Han van Bree in zijn boek ”Willem-Alexander vijf jaar koning”. Politiek gevoelige kwesties gaat de koning niet uit de weg.

Zo spraken hij en Máxima tijdens het staatsbezoek aan Italië vorig jaar met vluchtelingen, hulpverleners en de kustwacht op Sicilië. De koning bedankte Italianen die zich inzetten om mensenlevens te redden. „Italië verdient ons respect, ja bewondering, voor zijn reactie op de tragedie die zich aan zijn kusten heeft voltrokken en nog steeds voltrekt.” Kort daarvoor was de kabinetsformatie met GroenLinks nog stukgelopen op het thema migratie.

In China kaartte hij de mensenrechten tot twee keer toe aan, op een volgens Van Bree „niet mis te verstane wijze.” Zo zei hij op een eliteschool voor toekomstige bestuurders in Sjanghai dat Nederland groot was geworden door de vrijheid van meningsuiting, het respect voor minderheden en de onafhankelijke rechtspraak.

Het idee dat Willem-Alexander minder inhoudelijk zou optreden dan zijn moeder, lijkt niet terecht. „Op handelsmissies merkte ik dat hij van heel veel dingen veel weet, en meer dan wat daarover in de kranten staat”, vertelde oud-minister Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking onlangs in het AD.

5. Een verbindende koning

Verbinden is misschien wel de allerbelangrijkste taak van de koning. Zo kan hij een brugfunctie vervullen in een steeds meer polariserende samenleving. Een koning hoort boven de partijen te staan. Daarom gaat de koning niet naar de stembus, al mag hij dat wel. Hij wil geen speculaties over zijn politieke voorkeur aanwakkeren.

Een onpartijdig optreden lijkt Willem-Alexander goed af te gaan. Zelfs PVV-leider Wilders moppert niet over gekleurdheid. Eerder brieste hij nog dat Beatrix „als een haas uit de regering” moest, nadat zij in een kersttoespraak wees op verdraagzaamheid. En toen ze later een lans brak voor duurzaamheid, vroeg de PVV-leider zich openlijk af of de Majesteit lid was geworden van GroenLinks.

Over Willem-Alexander hoor je Wilders niet. De vraag is natuurlijk of dat ligt aan de stuurmanskunst van de koning of aan de selectieve verontwaardiging van de politicus. Terughoudend is de koning in ieder geval niet in zijn rol als verbinder. Een bezoek aan de Haagse Schilderswijk liet hij gewoon doorgaan in 2016, ook al hadden moslimextremisten een dag eerder aanslagen gepleegd in Brussel. Hij gebruikte de gebeurtenissen juist om een statement te maken: „Iedereen moet zich, ongeacht herkomst, thuis kunnen voelen in Nederland.”

Kritiek klonk er wel vanuit de kerk. Ds. Karin van den Broeke, preses van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), constateerde in 2014 teleurgesteld dat Willem-Alexander zich publiekelijk weinig uitliet over zijn geloof. Kort daarna vierde hij het 10-jarig bestaan van de PKN mee en nam hij als beschermheer van het Nederlands Bijbelgenootschap het eerste exemplaar van de Bijbel in Gewone Taal in ontvangst. Ook verwoordde hij vanaf dat jaar het christelijk geloof wat explicieter in zijn kersttoespraken, door het citeren van een Bijbeltekst of een christelijk lied. De eerste keer sprak hij nog in vrij algemene zin over „het feest van het licht” en „vrede op aarde.”

Vijf veranderingen in vijf jaar

Wat doet Willem-Alexander anders dan zijn moeder? Vijf veranderingen sinds 30 april 2013 op een rij.

1. Koningsdag

„Waarom iets veranderen wat een succes is?” vroeg Willem-Alexander zich in 2014 nog af in Amstelveen. De eerste Koningsdag, eigenlijk een uitgestelde Koninginnedag, werd gevierd in oude stijl. Toch bleef Koningsdag geen Oranjefeest à la Beatrix. Al werd het defilé van grootmoeder Juliana niet in ere hersteld, zoals eerder gedacht.

Wel beperkte de koning het bezoek aan een dorp en een stad voortaan tot één plek. Als compensatie kreeg de regio ruimte om zich te presenteren in een parade. De eerste keer, in Dordrecht, viel de show nogal tegen. Te statisch en te veel nadruk op het bedrijfsleven, vond men. Groningen stapte dit jaar als eerste gemeente van de parade af.

Oud-Hollandse spelletjes zoals koekhappen zijn van het programma verdwenen. De plaats die het koninklijk gezelschap ontvangt, laat de familie –en dus Nederland– vooral zien wat hij te bieden heeft.

2. Staatsbezoeken

Willem-Alexander brengt meer staatsbezoeken dan zijn moeder. Zij deed zeven landen aan in de eerste vijf jaar; hij heeft er al elf op zijn lijstje staan. Voor de zomer komen er daar nog vier bij. Beatrix’ eerste staatsbezoek was ook pas elf maanden na haar aantreden; Willem-Alexander begon toen al aan zijn vierde.

Daarmee is niet alles gezegd: in verre landen was Beatrix soms beduidend langer. Negen dagen in Canada bijvoorbeeld, haar zoon drie. Dertien dagen in Australië; Willem-Alexander vijf.

De koning handhaaft de door zijn moeder ingevoerde traditie van een contraprestatie, waarbij Nederland het gastland trakteert op een concert of tentoonstelling. Waar Beatrix vaak hele orkesten meenam, kiest Willem-Alexander veelal voor kleine gezelschappen. In zijn kielzog reizen nogal eens zakenmensen mee, iets wat in de tijd van Beatrix een zeldzaamheid was. Willem-Alexander is meer een koning-koopman, zoals de bijnaam van voorvader koning Willem I luidt.

3. Moderne media

Zijn moeder wist geen raad met computers, laat staan met sociale media. Op het bureau van de koning liggen haast vanzelfsprekend een iPad en iPhone. In het buitenland ondertekent hij zelfs wetten via de iPad. Maar het is nog niet zover dat hij de Troonrede van een tablet leest.

De koning levert ook weleens een bijdrage voor de socialemedia-accounts van het Koninklijk Huis. Zo maakte hij tijdens Koningsdag in Dordrecht vanaf de waterbus een foto van het publiek. Voor Twitter en Facebook, bleek niet veel later. Ook filmde hij dochter Amalia met zijn telefoon, toen zij vanaf Eikenhorst voor het eerst naar de middelbare school fietste. De Rijksvoorlichtingsdienst deelde de video vervolgens op Facebook.

4. Hofpersoneel

Met de eerste benoeming na zijn aantreden liet Willem-Alexander meteen zien dat hij van een andere generatie is dan zijn moeder. Marco van Walstijn werd als directeur ICT verantwoordelijk voor het departement dat de digitale informatie en communicatie voor het Koninklijk Huis verzorgt. Een zeer belangrijke taak in tijden waarin computercriminelen hun duizenden verslaan. Dat mag de onlinesystemen ten paleize niet overkomen.

De hofhouding werd de afgelopen jaren grotendeels vervangen. Opmerkelijk is dat de koning een aantal persoonlijk adviseurs in dienst nam. Die functie kende koningin Beatrix niet in haar staf. Willem-Alexander is verder het eerste Nederlandse staatshoofd met een speechschrijver. Jan Snoek was eerder tekst- en communicatieadviseur voor premier Balkenende en diverse ministers. Zijn pen is zichtbaar in kersttoespraken door treffende zinnen als: „Nederland is meer dan zeventien miljoen selfies” en „Twitter maakt het debat soms bitter.”

5. Achter de schermen

Willem-Alexander laat burgers af en toe achter de ramen van het paleis kijken. Met de openstelling van Paleis Noordeinde. Met het verjaardagsfeest voor 150 medejarigen. Met de interviews die hij geeft – veel vaker dan zijn moeder.

Ook de opname van zijn kersttoespraak geeft een kleine blik achter de schermen. Bij Beatrix zag het volk altijd hetzelfde beeld: de koningin achter een tafel met een bloemstuk. De camera filmde de hele toespraak vanuit hetzelfde standpunt.

Haar zoon kiest voor een minder statische setting. Het volk mag best zien welke kunstwerken er aan de muur van Eikenhorst hangen en welke foto’s van zijn dochters op de kast prijken. Een risico: alles wat in beeld komt, is voor discussie vatbaar. Zoals de super-de-luxe Tesla die afgelopen jaar door het raam te zien was. Die maakte het debat op Twitter al snel bitter. En daar had de koning nou net voor gewaarschuwd.