Amsterdam, vrijdagmiddag. De zon schijnt uitbundig, de temperatuur heeft de aangename waarde van rond de 18 graden Celsius bereikt. Het weekeinde staat voor de deur en de binnenstad, altijd al druk, stroomt letterlijk vol met toeristen.

Vrijdag is een dag die Van Gastel vaak aankruist in zijn agenda. „Net als de zaterdag. Wel altijd overdag, ’s avonds ga ik maar zelden boeven spotten.”

Op pad gaan met de inwoner van Almere betekent vooral veel lopen. Vanaf het Centraal Station, over het Damrak, de Dam, door de winkelstraten, over de Bloemenmarkt en langs verschillende toeristische hotspots. In een vrij hoog tempo. Soms staat hij even stil en tuurt om zich heen. Zoals nu, op de Dam, waar vele honderden mensen door elkaar krioelen. „Meestal haal ik de foute types er zo uit. Zakkenrollers zijn niet ontspannen, zoals al die anderen. Ze hebben iets schichtigs, kijken vaak naar beneden. Vaak heb ik al een seintje in mijn hersenen voor ze daadwerkelijk iets doen.”

Ontzettend boos

Maar zelden vergist hij zich. Dat begon al meer dan twintig jaar geleden toen hij als manager werkzaam was in een schoenenzaak in de Kalverstraat. „Al de eerste week trof ik dames huilend aan. Ze waren tijdens het winkelen van hun tasje beroofd. Toen ik in het begin een keer aangifte deed, had ik het niet zo in de gaten. Waarom iedere keer onze winkel, dacht ik. Toen de politie me vroeg om alert te zijn op zakkenrollers bleek me al snel dat het probleem veel breder was. Ik ben me erin gaan verdiepen en had de dieven al spoedig in de gaten. Ik bleek er een zeker talent voor te hebben.”

Van Gastel ging na sluitingstijd verder met wat hij al spoedig omschreef als het spotten van boeven. „Ik ben er een sport van gaan maken en ging in mijn vrije tijd één of twee dagen per week zakkenrollers spotten. Het geeft me een geweldige kick. Ik weet dat ik me vrij onopvallend kan gedragen en vind dat ik mijn talent moet gebruiken. Mijn belangrijkste drive is het bestrijden van onrecht. Ik kan ontzettend boos worden als ik zie dat mensen die hard werken voor hun geld en een dagje Amsterdam doen, op een ordinaire wijze worden gerold.”

Blurren

We lopen vanaf het Centraal Station over het Damrak richting de Dam. Als Van Gastel een zakkenroller opmerkt, gaat hij zo onopgemerkt mogelijk in de achtervolging. Zodra hij zeker van zijn zaak is, belt hij met het in burger geklede zakkenrollerteam van de Amsterdamse politie. „Er zijn ’s middags, ’s avonds en ook ’s nachts altijd enkele teams actief. Ik heb hun telefoonnummer en zij rekenen de dieven in.”

De goede samenwerking met de politie is wel aan regels gebonden. In zijn begintijd filmde Van Gastel er met zijn Sony lustig op los, nu doet hij dat alleen tijdens de aanhoudingen. Op gepaste afstand. De hoofden van zowel het in burger geklede zakkenrollerteam als de boeven zijn ‘geblurd’, dat wil zeggen dat ze onherkenbaar worden gemaakt voordat ze op YouTube verschijnen. De spotter is daarmee bijna anderhalf jaar geleden begonnen. Hij zucht. „Het blurren kost gigantisch veel tijd. Van de teamleden snap ik het, maar die zakkenrollers? Ze hebben geen enkel familielid of kennis binnen Nederland.”

Zijn filmpjes op YouTube hebben zijn bekendheid fors vergroot. Hij heeft op internet meer dan 30.000 volgers en enkele duizenden abonnees. Zijn YouTubekanaal levert hem ook een beetje inkomsten op, doordat enkele bedrijven er hun advertenties plaatsen. Er is ook een keerzijde, want in de stad wordt hij met enige regelmaat aangehouden door mensen die met hem op de foto willen.

Recent wilde een zakkenroller, die na een celstraf weer vrijkwam, verhaal halen. Het kwam gelukkig niet zover, maar Van Gastel dreigde klappen te krijgen toen hij hem onderweg tegenkwam. „Maar ik ben niet bang uitgevallen. Als ik iemand nazit, deins ik nergens voor terug. Het geeft me echt een kick.”

Dringen

Op het Damrak is het aan het begin van de middag al dringen. De in Den Haag opgegroeide Van Gastel schat dat er op dit moment in de hoofdstad tussen de tien en de vijftien zakkenrollers actief zijn. „Dat wisselt natuurlijk ook enigszins. Het gaat meestal om bendes die door heel Europa reizen. Dan weer een aantal dagen Amsterdam, daarna Parijs en vervolgens Rome en ga zo maar door. Ongeveer 70 procent is afkomstig uit de voormalige Oostbloklanden. In hotels zijn vaak Zuid-Amerikaanse groepen actief. Weet je hoeveel Nederlanders er tussen al die aanhoudingen zaten, in meer dan twintig jaar? Echt nul. Nederlanders kunnen dit niet, die zijn er niet bedreven in.”

Van Gastel, tot voor kort werkzaam in een lederwarenzaak in Bataviastad in Lelystad, heeft door zijn activiteiten scherp zicht op wat zich op straat afspeelt. Als we een vestiging van Starbucks binnenlopen, wijst hij op de vele telefoons en laptops op de tafeltjes. „Je hoeft maar één onbewaakt moment te hebben en je spullen zijn verdwenen.”

Morsig

Op dat moment loopt er een wat oudere man binnen. Een morsig type met in zijn hand een stapel stenciltjes. Hij loopt langs de tafeltjes en deelt zijn velletjes uit. Hier en daar vangt hij een geldstuk. Van Gastel weet precies wat er aan de hand is. „Een Oostblokker. Hij spreekt geen woord Nederlands. Op de flyer staat in het Engels en het Nederlands een zielig verhaaltje over een zieke dochter die bepaalde medische handelingen niet kan ondergaan als er niet voldoende geld is. Allemaal emotie, maar het werkt altijd. Er lopen zelfs meisjes van 14 of 15 rond met deze flyers. Aan het eind van de dag moeten ze hun geld op een centraal punt inleveren bij hun baas. Het gaat om honderden euro’s per dag. En ze moeten het niet wagen om zonder redelijk bedrag terug te komen, dan krijgen ze er letterlijk van langs. Het is een vorm van slavenhandel. Het mag niet, maar de politie kan er niet zo veel aan doen.”

We volgen de man, die iets verderop een filiaal van Albert Heijn binnenwandelt. „Even kijken of hij het ontvangen geld versnoept”, fluistert de inwoner van Almere. De man pakt een flesje water uit de koeling en loopt er langs de kassa’s mee de winkel uit. „De selfservice bij AH neemt wel bijzondere vormen aan”, grapt Van Gastel, om er op serieuzere toon aan toe te voegen dat winkelbedrijven op dit punt in gebreke blijven. „Ik heb sommige ketens voorgesteld om het personeel een cursus te geven, waarbij ik aangeef waar de dames op moeten letten. Maar dan krijg je nul op het rekest.”

Grote schoonmaak

Successen maken hem enthousiast. Zo hield hij eens ‘grote schoonmaak’ op de Zaanse Schans, waar zakkenrollers nietsvermoedende Aziaten van hun waardevolle spullen beroofden. „Het begon met een mailtje van de directeur van een fietsenverhuurbedrijf. Of ik alsjeblieft eens wilde komen. Terwijl de Aziaten foto’s stonden te maken, sloegen de dieven toe. Steeds in groepjes van twee, waarbij ze toeristen hielpen bij het maken van opnames.”

Van Gastel kon hun werkwijze prima vastleggen met de camera. Om ze vervolgens niet meer los te laten en ze door de politie in de boeien te laten slaan. „In een paar weken tijd is de hele bende opgerold. Ze hebben er nu echt minder last van zakkenrollerij.”

Jarenlang leidde het spotten tot evenzovele successen. De laatste tijd wordt het lastiger, merkt de inwoner van Almere. Wellicht door zijn aanhoudende boevenjacht. Hij beproefde ook al enkele malen in andere steden zijn geluk. „Probleem is dat daar geen zakkenrollerteams actief zijn. In Rotterdam wordt er nu wel aan gewerkt. De winkel waar ik werkte is recent dichtgegaan, zodat ik ander werk zoek en afhankelijk ben van het UWV. Dat wil mijn spotten beperkt houden. Ik heb de politie al gevraagd of ik er niet fulltime aan de slag kan als verlengstuk van het zakkenrollerteam. De teamleden willen dat wel, maar worden beperkt door allerlei regels op het gebied van opleidingen.”

Amsterdam berucht om berovingen op straat en in winkels

Zakkenrollerij, straatroof en beroving zijn, ondanks een daling, de meest voorkomende vormen van criminaliteit in Amsterdam. Daarmee wijkt de hoofdstad duidelijk af van het landelijke beeld. In veel andere grote gemeenten staat fietsendiefstal boven aan het lijstje met meest voorkomende vormen van criminaliteit.

Uit cijfers van het openbaar ministerie, gemeente en politie (de driehoek) blijkt dat in 2017 de trend van een dalend aantal misdrijven heeft doorgezet. Dat sluit aan bij de daling van criminaliteit in Nederland en Europa. Het aantal geregistreerde misdrijven nam met 5 procent af tot 93.020. Vooral zakkenrollerij (min 18 procent), straatroof (min 11), geweld (min 20) en bedreiging (min 10) namen flink af.

Het absolute aantal gevallen van zakkenrollerij bedroeg vorig jaar 6774. Het jaar daarvoor waren dat er nog 8270, tegen meer dan 9000 in het jaar daarvoor. Koploper was het jaar 2013, toen er 11.322 aangiften van zakkenrollerij binnenkwamen.

Bij straatroven zien we iets soortgelijks: 1243 vorig jaar, in 2015 en 2016 ruim 1400, in 2014 1775 en de jaren daarvoor boven de 2000 gevallen per jaar.

De driehoek heeft ondanks deze cijfers zorgen over een aantal misdrijven waarvan de cijfers een stijgende lijn laten zien. Het aantal woninginbraken in de politie-eenheid Amsterdam nam toe (plus 7 procent), vooral in de eerste helft van vorig jaar. Ook was er een toename van het aantal overvallen (plus 9 procent).

Daarbij constateert de driehoek al langer een trend van verjonging en verharding van de dadergroepen. Overvallen worden bijvoorbeeld opvallend vaak gepleegd door jongeren die uit zijn op snel geld. Meestal zijn het jongens met weinig toekomstperspectief, die overlast veroorzaken en die relatief snel afglijden naar de criminaliteit. „Het is van groot belang om deze ontwikkelingen vroegtijdig te signaleren en vooral ook te acteren.”

In 2017 had Amsterdam te maken met minder geweldsdoden en liquidaties. In de stad en enkele aangrenzende gemeenten kwamen zeventien personen om het leven. Van die delicten heeft het OM er drie als liquidatie bestempeld. In 2016 vielen er 23 gewelddoden, waarvan 6 liquidaties. Een aantal liquidaties en pogingen daartoe in het begin van dit jaar laten zien dat de onrust in de onderwereld zeker nog niet over is.

De driehoek wijst erop dat de situatie in Amsterdam als hoofdstad niet vergelijkbaar is met die in andere grote steden. In de afgelopen jaren is de stad met ongeveer 50.000 inwoners gegroeid en daar komen er jaarlijks ongeveer 10.000 bij. Daarnaast is het aantal bezoekers fors toegenomen (15 procent).

Veel trucs

De trucs van het dievengilde zijn legio, weet Jaime van Gastel. De aandacht verleggen, daar gaat het om. „Heel vaak leidt de een je af, terwijl de ander je te pakken neemt.”

Algerijnen hebben volgens hem de voetbaltruc. „Zij spreken je aan en beginnen in het Engels over voetbal. Daar wordt meestal wel op ingegaan. Vervolgens pakken ze je vast om een rondedansje te maken. Daarbij wordt geraffineerd je aandacht afgeleid en verdwijnt je portemonnee, horloge of telefoon in hun broekzak. Recent is zo de voormalige hoofdredacteur van Quote, Jort Kelder, bestolen. Hij was zijn dure horloge kwijt.”

Berucht is ook een kaartentruc. „Op een terrasje ligt je iPhone voor je op tafel als je wordt aangesproken door iemand die, met een plattegrond in zijn hand, de weg vraagt. Hij legt tijdens het gesprekje de kaart op tafel, boven op de telefoon. Met de plattegrond verdwijnt je toestel. Al heb je het vrijwel direct in de gaten, de man is dan al in de massa verdwenen. Gestolen goederen worden bovendien vaak snel aan elkaar doorgeven.”