1 Waarom roept dit thema zulke heftige reacties op? Jeruzalem is toch gewoon de hoofdstad van Israël?

Jeruzalem is de hoofdstad van Israël, volgens veel Joden zelfs de eeuwige en ondeelbare hoofdstad van het Heilige Land. Tot 1967 werd het oostelijke deel door Jordanië bezet, maar Israël heroverde dat deel van de stad tijdens de Zesdaagse Oorlog en annexeerde het vervolgens.

Het grote probleem is dat de Palestijnen Oost-Jeruzalem als hoofdstad van een toekomstige Palestijnse staat beschouwen. Veel landen zijn van mening dat in Jeruzalem een van de belangrijkste sleutels voor de oplossing van het Palestijns-Israëlisch conflict ligt.

Daarnaast is er de religieuze component. Jeruzalem is voor moslims, na Mekka en Medina, de heiligste stad. Op de plaats waar nu de Rotskoepel is, voer volgens hen Mohammed ten hemel na een bezoek aan Jeruzalem. Dat maakt dat er in de islamitische wereld zulke heftige reacties op het besluit van Trump zijn.

Tegelijkertijd is Jeruzalem een heilige plaats voor christenen en Joden. Die religieuze factor maakt het conflict dan ook zo ingewikkeld.

2 Hoe verhoudt dit besluit zich tot de tweestatenoplossing die de Verenigde Staten ook onder Trump voor staan?

De tweestatenoplossing is hiermee niet per se van de baan. De status van Oost-Jeruzalem in de onderhandelingen in het vredesproces is zeker niet alleen van de Amerikaanse erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël afhankelijk. Het is echter wel een belangrijk symbolisch signaal, zeker omdat de Verenigde Staten in het verleden steevast een belangrijke rol in het vredesproces hebben gespeeld.

Mocht er een Palestijnse staat komen, dan hebben de Palestijnen nog altijd de mogelijkheid hun hoofdstad in Ramallah te vestigen. Daar bevinden zich nu al de gebouwen van de Palestijnse Autoriteit. Gezien de religieuze en symbolisch waarde van Jeruzalem ligt het echter niet voor de hand dat de Palestijnen hun claim op de stad zullen opgeven.

In Israëlische media werd woensdag nog gesuggereerd dat de VS met deze erkenning Israël dwingen de 300.000 Palestijnen in Oost-Jeruzalem die nu slechts een verblijfsvergunning hebben, volledig staatsburgerschap te geven.

3 Wat betekent dit voor de Amerikaanse relaties in het Midden-Oosten, zoals met Saudi-Arabië?

Arabische landen zullen Trump dit besluit zeker niet in dank afnemen. Uit diverse Arabische hoofdsteden zijn al scherp veroordelende reacties gekomen. Het is ook zeker niet uit te sluiten dat er zich op straat rellen zullen voordoen.

Tegelijkertijd hebben de meeste landen rond Israël momenteel de handen vol aan de situatie in eigen land. In Syrië woedt nog altijd een burgeroorlog, Libanon en Jordanië kampen met enorme aantallen vluchtelingen. Bovendien verkeert Libanon in een politieke crisis na het opstappen en onverwachts terugkeren van premier Hariri en de positie van Hezbollah. Egypte wordt geplaagd door terreur in de Sinaïwoestijn.

Saudi-Arabië is na Israël de belangrijkste bondgenoot van de Amerikanen in het Midden-Oosten, vooral bij het indammen van de groeiende invloed van Iran. Die relatie zal Riyad niet koste wat het kost op het spel zetten.

4 Wat betekent dit voor de onderlinge verhoudingen in het Midden-Oosten en de relaties tussen sjiieten en soennieten? Is er kans dat de gelederen zich sluiten?

De hele Arabische wereld reageert negatief, tot ronduit woedend op het besluit van de Amerikaanse president. Israël is nu eenmaal sinds jaar en dag een gemeenschappelijke vijand. Met Syrië, Irak en Libanon verkeert Israël zelfs formeel nog in staat van oorlog. Anderzijds was er recent sprake van een voorzichtige toenadering tussen Israël en Saudi-Arabië en enkele golfstaten.

Dat heeft weer alles te maken met de groeiende invloed van het sjiitische Iran, dat erop gebrand is een corridor via Syrië naar Libanon te creëren, met als doel een militair bruggenhoofd naar Israël te vestigen. Om, als het nodig is, Israël via Hezbollah te bestoken. De kloof tussen sjiieten en soennieten is dermate diep dat de erkenning van Jeruzalem door de Verenigde Staten die niet zal overbruggen.

5 Wat betekent dit voor het NAVO-bondgenootschap, waarvan zowel de VS als Turkije lid zijn?

Turkije heeft gedreigd de banden met zowel Israël als de VS te verbreken als gevolg van deze stap van Trump. Ankara verbrak eerder de banden met Israël nadat Israëlische commando’s negen activisten op een Turks schip had gedood. Dat zou nu opnieuw kunnen gebeuren.

De verhouding met de Verenigde Staten in NAVO-verband is echter van een andere orde. Daar zal de soep vermoedelijk niet zo heet worden gegeten als hij wordt opgediend. Gezien de chaos in het Midden-Oosten, die zich deels aan de Turkse landsgrenzen voordoet, heeft Turkije vooralsnog alle belang bij ruggensteun van het bondgenootschap.

Tegelijkertijd heeft Turkije in het verleden bewezen dat het Amerika en andere NAVO-landen wel de voet dwars durft te zetten door ze bijvoorbeeld de toegang tot de luchtmachtbasis Incirlik (tijdelijk) te ontzeggen.