In Luthers tijd hadden mensen maar heel beperkt toegang tot de Bijbel. Vijfhonderd jaar later zijn er Bijbels en vertalingen in overvloed. Toch blijft de Schrift vaak dicht. Hoe komt dit? Wat bedreigt onze omgang met het Woord? Een opsomming van gevaren én enkele duwtjes in de goede richting.
1 Onwil. We willen niet. We hebben geen zin in lezen. We voelen weerstand tegen (het Woord van) God. Deze bedreiging komt uit onszelf en is een gevolg van onze zondige aard. Tenzij dat God ons verandert, is er niets in ons dat naar Hem verlangt. Dat wat Calvijn schrijft over de rustdag, geldt daarom ook voor de dagelijkse stille tijd: „De bedoeling (…) is dat wij sterven aan onze eigen begeerten en werken, de aandacht richten op het koninkrijk van God en ons daartoe oefenen in de inzettingen die Hij gegeven heeft.” Anders gezegd: met Bijbellezen en bidden draai je je eigen begeerten en je zelfgerichtheid de nek om. Vreugde en vrede komen ervoor in de plaats.
Belijd weerstand, tegenzin en luiheid. Bid om de werking van de Heilige Geest. Vraag de Heere God of Hij verlangen geeft naar Hem en naar Zijn Woord. Dat verlangen kun je oefenen door Gods aangezicht te zoeken. Lezen, bidden en naar de kerk gaan, wil Hij gebruiken om ons verlangen naar Hem te versterken.
2 Het gewone leven. De Bijbel zegt ons dat wij in het gewone leven te druk zijn en dat het gewone leven ons afkerig maakt van het zoeken naar God, aldus Tim Keller in een van zijn preken. Hij verduidelijkt dat met een passage uit het boek ”Brieven uit de hel” van de bekende Britse schrijver C. S. Lewis. Hierin leert de ervaren duivel Schroefstrik zijn neef Galsem hoe hij mensen moet verleiden. Als de ‘patiënt’ –een doorgewinterde atheïst– van Schroefstrik tijdens het lezen in de bibliotheek overtuigd dreigt te raken van Gods waarheid, fluistert de duivel hem in dat het lunchtijd is en dat hij beter na het middageten de tijd kan nemen om na te denken, omdat hij dan weer fris is. „Toen hij eenmaal op straat liep, was de slag gewonnen.”
Er zijn in ons drukke bestaan altijd wel dingen te bedenken die op dat moment nuttiger lijken dan met Gods Woord bezig zijn. Als je een gezin hebt, krijgen zorg en aandacht voor de kinderen voorrang. Het huis moet schoongemaakt, de was gedaan, het eten gekookt.
Heb je een baan, dan is het al net zo gemakkelijk om de stille tijd te omzeilen. Je hebt je argumenten al klaar. De wekker rinkelt ’s morgens vroeg. Je bent geen ochtendmens. ’s Avonds wacht een vergadering van school of kerk of ander vrijwilligerswerk. Allemaal zaken die op zichzelf prijzenswaardig zijn, maar ons toch kunnen afleiden van waar het werkelijk om gaat. Zelfs een kop koffie kan ons bij de Heere God vandaan houden. Gewiekst als we zijn, grijpen we iedere gelegenheid aan om bezig te zijn en bezig te blijven. Hoe dat komt? Zie 1.
Een predikant vertelde eens over een meisje dat haar vader graag wilde verrassen met een prachtige zelfgebreide trui. Avond aan avond zat ze op haar slaapkamer te breien. Toen ze na lange tijd het resultaat aan haar vader liet zien, zei deze: „Kind, ik ben blij met wat je voor me hebt gedaan, maar ik heb je aanwezigheid gemist. Waarom kwam je ’s avonds niet bij me zitten?”
3 Gebrek aan geloof. Hoe weet ik dat het echt waar is wat de Bijbel zegt? In onze tijd en in ons werelddeel is het niet vanzelfsprekend om in God te geloven en de Bijbel als gezaghebbend te zien. Om op de beloften van God te kunnen vertrouwen, moet je eerst zeker weten dat ze echt door God gedaan zijn. Ook christenen kunnen daar soms aan twijfelen. Is de Bijbel wel echt het betrouwbare Woord van God?
„Er is gelukkig geen manier om zeker te weten dat de Bijbel waar is, dan door de Bijbel zelf”, reageert prof. dr. H. van den Belt op dit probleem. „Misschien vinden we dat een beetje jammer. Het zou handig zijn als je de waarheid van de Bijbel kon bewijzen. Toch zal dat niet gaan, want dat zou het Woord van God afhankelijk maken van extern gezag. Het Woord heeft gezag in zichzelf. Dat noemen we de autopistie, het in zichzelf overtuigend zijn van de Schrift.”
Dat gezag heeft de Bijbel niet omdat het in de Bijbel staat, geeft de bijzonder hoogleraar gereformeerde godgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen aan. Dat zou immers een cirkelredenering zijn. „Nee, het is de inhoud van het Evangelie van Christus dat weerbarstige en hardnekkige zondaren toch leert buigen voor het Woord.” Daarom, zegt prof. Van den Belt, „is de enige manier om zeker te weten dat de Bijbel Gods onfeilbare Woord is, de Bijbel gelovig lezen en luisteren naar wat God daarin zegt.”
4 De invloed van het beeldscherm. E-mails, YouTubefilmpjes, nieuwsflitsen, Facebook en WhatsApp zorgen voor een constante toevoer van smakelijke hapjes voor ons onverzadigbare brein. Een stevige gezonde maaltijd gebruiken –lees: een langer, verdiepend artikel of de Bijbel lezen– kost aanzienlijk meer inspanning. Automatisch kies je voor snel en lekker. Je smartphone ligt de hele dag onder handbereik.
In 2012 vroeg spreker en voormalige EO-man Henk Binnendijk zich daarom bezorgd af hoeveel mensen er over tien jaar nog de Bijbel zouden lezen. In een van zijn lezingen citeert hij zijn vriend en oud-legerpredikant ds. Dick Langhenkel, die in dat verband opmerkte: „Ik vraag mij af of mijn kinderen nog tot geloof kunnen komen.”
Tegelijk bieden digitale apparaten goede mogelijkheden om de Bijbel te onderzoeken. Elektronische boeken, commentaren, artikelen, verklaringen en vertalingen zijn binnen handbereik en snel doorzoekbaar. Ook de Bijbel zelf kun je lezen vanaf een iPad of op de smartphone. „De Bijbel is Gods heilig Woord, maar dat betekent niet dat het oneerbiedig is als je die vanaf een beeldscherm leest”, stelt RD-hoofdredacteur dr. ir. Steef de Bruijn, die onderzoek deed naar de invloed van nieuwe media in opvoeding en onderwijs. „Gods Woord is niet gebonden aan papier en is ook geschreven op geitenhuiden en gebeiteld in muren.”
Toch vindt De Bruijn die ‘prikkelmachines’ niet erg geschikt voor het lezen, overdenken en bemediteren van de Bijbel of geestelijke lectuur, ook als je alle prikkels uitzet. „Er is een rij onderzoeken die aantonen dat je bij het lezen van papier de inhoud beter begrijpt en langer onthoudt. Dat komt doordat je in je hersenen een beeld opbouwt van de woorden op de pagina en van de pagina’s in het boek.”
Dat pleit voor een echt boek voor je neus. Bij voorkeur op een plek waar je je dagelijks kunt terugtrekken. Met een tafeltje, een schriftje, een lamp. Bij voorkeur zonder smartphone.
Lezen met de HoloLens
In Amerika en Canada is hij al te koop, de Microsoft HoloLens. Deze ‘bril’ bestaat uit een hoofdband en een glazen paneel aan de voorkant. Camera’s en sensoren scannen de omgeving van de drager en kunnen alles wat je extra wilt zien, op het glazen scherm projecteren én met de echte wereld combineren. De gebruiker van de HoloLens ziet dus zijn eigen omgeving en allerlei toegevoegde informatie. Het weerbericht, je agenda. Een recept, als je aan het koken bent. Of, tijdens de biologieles, het 3D-model van een skelet. Microsoft kondigde deze zogenoemde ”augmented reality”-bril in 2015 aan. Kort daarna vestigde Wouter van der Toorn op zijn blog Creatov de aandacht op de website bibleopen.info. Daarop werd al volop gespeculeerd en gefantaseerd over wat de toepassingen van de bril kunnen betekenen voor Bijbellezen en –bijvoorbeeld– preken maken. ”Je volgende Bijbel is een hologram”, kopte de website. Een beeld laat zien hoe er naast een Bijbel die opengeslagen op tafel ligt, interactieve teksten verschijnen uit een encyclopedie, de Bijbelverklaring van Matthew Henry en twee verschillende studiebijbels. Ook is er een reeks verwijzingen naar andere Bijbelteksten zichtbaar. Op de schermen die tot nu toe gangbaar zijn, is maar een beperkte hoeveelheid tekst en beeld zichtbaar, wat het lastiger maakt om meerdere bronnen tegelijk te raadplegen.
Hologrammen bieden ook de mogelijkheid om geprinte en digitale bronnen op een nieuwe manier samen te voegen. Stel, je bestudeert Psalm 27:1 en je herinnert je vaag dat je hier eens iets over gelezen hebt in een van je boeken. Je loopt naar de boekenkast en scant met de HoloLens direct welke titels er op de planken staan. De informatie ín die boeken is ook nog eens direct te raadplegen. Je ziet het historische Jeruzalem of de tempel van Salomo voor je. Je kijkt er rond en kunt met je handen het beeld ‘aanraken’ om nieuwe lagen informatie tevoorschijn te halen. Dat is –wellicht– het Bijbellezen van de toekomst.
De bril is nog niet in Nederland te koop, maar wel in enkele andere Europese landen, zoals Duitsland. In februari van dit jaar berichtten verschillende websites over plannen van Microsoft om de volgende HoloLens in 2019 uit te brengen.
