Het is maandagmorgen, koffietijd. De familie Van Roekel zit met bedrukte gezichten aan de keukentafel. Deze week is misschien wel cruciaal voor het voortbestaan van hun pluimveebedrijf. Vrijdag komt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in een van de vier stallen monsters nemen. De uitslag, een dag of vier later, bepaalt of er –eindelijk– weer eieren verkocht mogen worden.

De boerderij in het buitengebied van Lunteren is geblokkeerd omdat de stallen en de kippen besmet zijn geraakt met het verboden insecticide fipronil. Al bijna drie maanden is er geen cent binnengekomen, terwijl alle kosten doorlopen. De 123.000 kippen eten per week voor 20.000 euro voer op. Rekeningen voor de afvoer van besmette eieren en het reinigen van de stallen stromen binnen.

De afgelopen weken is het gezin met hulp van familie, vrienden en leden van de kerk –de hersteld hervormde gemeente van Lunteren– druk geweest met mest uithalen, schoonmaken, ontsmetten, opnieuw poetsen en nog eens ontsmetten. „Je wordt er moedeloos van”, verzucht Gijsbert (29), de jongste zoon en beoogde bedrijfsopvolger. „Die voortdurende onzekerheid is slopend. Elke dag sta ik aan de band de eieren te rapen. Dan denk ik: Waar doen we het voor? Als de uitslag negatief is, moet alles naar Rendac.”

Lees ook

Stallen pluimveehouder Van Roekel vrijgegeven

Rendac is het destructiebedrijf dat normaliter kadavers van vroegtijdig gestorven koeien, varkens en andere landbouwhuisdieren verwerkt. De NVWA heeft bepaald dat ook alle ‘fipronil-eieren’ naar Rendac moeten. Want fipronil mag niet in de voedselketen terechtkomen. Zo is nu eenmaal de wetgeving. Intussen worden tientallen boerenbedrijven buiten hun schuld in hun voortbestaan bedreigd.

Gijsbert boert in maatschap met zijn ouders Brand (61) en Joke (60). De dag dat het bedrijf op slot ging, staat in hun geheugen gegrift: 1 augustus, de verjaardag van Gijsbert. „Een onverwacht cadeau”, zegt Gijsbert niet zonder cynisme.

Toch, helemaal onverwacht kwam de blokkade niet. Toen de NVWA in de loop van juli de eerste leghennenbedrijven op slot gooide en de beschuldigende vinger naar ChickFriend wees, wisten de Van Roekels eigenlijk al genoeg. Ook zij deden al meer dan een jaar zaken met het Barneveldse servicebedrijf, dat zo’n effectieve behandeling tegen vogelmijt –in het vak bloedluis genoemd– had ontwikkeld.

„Natuurlijk vroegen we weleens hoe het kon dat hun middel zo goed werkte”, zegt Gijsbert. „Maar dat was het geheim van de smid, zeiden ze. Dat ze stiekem fipronil bijmengden, daar wisten we niets van. Hoe hadden we dat moeten weten? Daar reken je toch niet op?”

Vader Brand wijst erop dat de pluimveehouders wat dit betreft in onverdacht gezelschap verkeren. „Ook twee proefbedrijven (van de Wageningse universiteit en van het onderzoeksinstituut Schothorst, TR) hebben ChickFriend ingehuurd en niks gemerkt.”

De overheid vindt dat de boeren hadden moeten nagaan wat er in het middel van ChickFriend zat. Dat er iets grandioos fout is gegaan, valt onder hun bedrijfsrisico. Op een schadevergoeding hoeven ze niet te rekenen, zo hebben voormalig staatssecretaris Van Dam en minister Kamp van Economische Zaken laten weten.

Dierenwelzijn

Het bedrijf van de familie Van Roekel is wat je noemt up-to-date. Nog maar heel recent hebben ze drie van de vier stallen laten ombouwen naar diervriendelijker systemen: twee stallen voldoen aan de dierenwelzijnseisen van het keurmerk Beter Leven (1 ster), een derde heeft een uitloop naar buiten gekregen. Dit jaar werd ook een droogtunnel voor de mest aangeschaft, waarmee de uitstoot van ammoniak en fijnstof sterk vermindert.

De totale investeringen naderen de 1 miljoen euro. „Allemaal bedoeld om tegemoet te komen aan maatschappelijke wensen. Maar nu we in de problemen zitten, laat diezelfde samenleving ons in de kou staan”, vindt Gijsbert.

Terug naar 1 augustus. De traditionele scharrelstal was leeg. De kippen waren begin juli uitgelegd en naar een slachterij in Polen gegaan, de mest lag in de opslag. De drie andere stallen waren pas bevolkt met jonge hennen: het koppel vrije-uitloopkippen zat er negen weken en was volop in productie, het koppel in de twee Beter Levenstallen was krap vijf weken op het bedrijf.

Kort voordat de kippen kwamen, waren de stallen door ChickFriend onder handen genomen, in mei en in juni. En wat al gevreesd was bleek het geval: onderzoek van de eieren wees uit dat er fipronil in zat.

Brand: „We hebben een tijdje zitten dubben wat we zouden doen: de kippen ruimen en alles schoonmaken voor een nieuwe start of de dieren in de rui laten komen”. Het werd ruien, hoewel niemand van te voren kon garanderen dat de dieren na de rui fipronil-vrij zouden zijn.

Het was een beslissing uit principe, verklaart Joke. „We vinden dat we gezonde dieren niet zomaar vroegtijdig dood mogen maken. Daarvoor hebben we niet de zorg over ze gekregen.”

Om de kippen in de rui te brengen, wordt een naderende winter gesimuleerd. De belichting in de stal wordt teruggeschroefd en de dieren worden op dieet gezet. Dat gebeurde terwijl de kippen volop in productie waren, dus op een heel onnatuurlijk moment.

De dieren hebben de behandeling goed doorstaan. Nu, zo’n zes weken later, zitten ze nog wonderlijk mooi in de veren en beginnen ze weer voorzichtig eieren te leggen.

Pikken

De scharrelstal was in juli 2016 door ChickFriend behandeld. Een jaar geleden dus. Toch bleek er nog steeds fipronil aanwezig te zijn. „Het zit op de vloeren, aan de wanden en aan de volière (stellingen waarop de kippen zitten, TR). Kippen pikken daar aan en krijgen zo de fipronil binnen”, legt Brand uit.

De familie besloot tot een intensieve reinigingsoperatie. Gijsbert: „Schoonmaken, behandelen met waterstofperoxide en dan weer laten testen door een laboratorium. Maar fipronil was nog aantoonbaar. Weer schoonmaken en ontsmetten met Virkon S, dat is een desinfectiemiddel dat de NVWA zelf gebruikt bij ruimingen wegens vogelgriep. Zeep, chloor, we hebben het allemaal gebruikt. Steeds keken we wat de Gezondheidsdienst voor Dieren adviseerde, maar die weet ook niet precies hoe we fipronil helemaal kwijt moeten raken. We zijn veertien dagen bezig geweest. En nog was niet alles verdwenen.”

Zijn vader vult aan: „Het is niet alleen de fipronil zelf, maar ook omzettingsproducten die ontstaan doordat het een chemische reactie aangaat met ontsmettingsmiddelen.” Hij laat een uitslag van een van de testen zien. „Kijk, geen fipronil meer, maar wel fipronil-sulfon. Dat mag ook niet.”

Vier weken geleden lieten de Van Roekels de nieuwe kippen komen, 70.000 stuks. „Ze waren al besteld. We hebben de levering een week uit kunnen stellen”, legt Brand uit.

Momenteel leggen de dieren hun eerste eieren. Elke dag zwelt de stroom aan. De familie Van Roekel slaat alle eieren op in de sorteerruimte voor in de stal, zolang het nog kan tenminste. Maandag stonden er al 400.000. Over een week zullen het er meer dan een miljoen zijn.

Zoals gezegd, vrijdag komt de NVWA monsters nemen, woensdag wordt de uitslag verwacht. Gijsbert: „Is die gunstig, dan gaan deze eieren naar de industrie, omdat ze niet vers meer zijn. Dan krijgen we er in ieder geval nog iets voor. Maar als de uitslag ongunstig is, zullen we ze door Rendac moeten laten ophalen.”

Dat gebeurde de afgelopen weken al met de eieren uit de andere drie stallen, waar de kippen in de rui zijn gebracht. Meer dan een miljoen eieren, die normaliter (afhankelijk van het keurmerk) 7 tot 9,35 cent per stuk zouden opbrengen.

Frustrerend is dat al die eieren, en ook geruimde kippen, vernietigd moeten worden. Brand betwijfelt of dat wel noodzakelijk is. „Een van onze dochters heeft op internet zitten spitten. Volgens Europese verordeningen is het voldoende als fipronil niet in de voedselketen terechtkomt. Maar waarom mogen onze eieren dan niet in bijvoorbeeld nertsenvoer of kattenvoer worden verwerkt? Een nerts en een kat worden niet door mensen opgegeten. In Harderwijk en in Barneveld zitten bedrijven die de eieren graag willen hebben, maar de NVWA staat het niet toe.”

Een andere frustratie is de mest. Die moet verplicht naar BMC in Moerdijk, een bedrijf dat energie opwekt door het verbranden van kippenmest.

Gijsbert: „Voor de mest uit onze droogtunnel ontvangen we normaal gesproken 7 euro per ton van onze mesthandelaar. Aan BMC moeten we 40 à 45 euro per ton toebetalen. Wij hebben tussen de 300 en 400 ton in opslag liggen. Reken maar uit wat dat gaat kosten.”

Schade

De jonge boer schat de schade die de fipronil hun bedrijf tot nu toe al heeft bezorgd op zo’n 400.000 euro. „Dat zijn alleen de gemaakte kosten, dan heb ik de gemiste inkomsten aan eierverkoop nog niet meegeteld.”

Zijn vader rekent, zoals gebruikelijk onder pluimveehouders, in kosten per kip. „Elke week dat we langer op slot blijven, kost ons 25 cent per kip voor het voer en voor de afvoer van de eieren. De mest komt daar nog overheen. En dan te bedenken dat het drie maanden geleden is dat het laatste geld binnenkwam. Normaal gesproken zou er nu wekelijks 60.000 euro binnenkomen. Dit houden we niet lang meer vol.”

Het meeleven in de branche is groot. Zo geven voerleveranciers als het nodig is uitstel van betaling. Ook de bank lijkt nog geduld te hebben, al weet Gijsbert dat er al pluimveehouders onder bijzonder beheer zijn gesteld.

De familie Van Roekel heeft er een hard hoofd in dat ze hun schade ooit kunnen verhalen. Het gezegde ”Van een kale kip kun je geen veren plukken” komt in dit verband wrang over, maar dat is wel wat er aan de hand is. Bij ChickFriend is niets te halen, de overheid wil niet en verzekeraars geven eveneens nul op het rekest, omdat sprake is van frauduleus handelen (door ChickFriend). Terwijl supermarktketens al hebben aangekondigd hun schade voor terugroepacties op de pluimveehouders te willen verhalen.

„En dan te bedenken dat het enorm is opgeblazen. Eigenlijk gaat het over niets, want het risico voor de volksgezondheid is verwaarloosbaar”, zegt Gijsbert. „Wij worden weggezet als criminelen die de volksgezondheid in gevaar hebben gebracht. Terwijl de NVWA eind 2016 al wist dat er iets mis was met ChickFriend, maar de sector niet heeft gewaarschuwd.”

Vader Brand: „We weten niet hoe het verder met het bedrijf zal gaan. Soms loop ik als een zombie door de stallen. Ik slaap op pilletjes. Bij de vogelpest in 2003 zijn we uit voorzorg geruimd. Maar toen wisten we waar we aan toe waren. Maar nu? Niemand weet waar dit eindigt.”

Dankbaar is het gezin voor de hulp die het krijgt. Moeder Joke: „Van onze kinderen maar ook van kennissen en mensen uit de kerk.” Vader Brand zit in de kerkvoogdij van de hersteld hervormde gemeente van Lunteren. „De hele kerkvoogdij is hier een zaterdag lang aan het uitmesten en poetsen geweest.”

De hoop van het gezin is nu gevestigd op de monsters die vrijdag genomen worden. „Als we eerst maar weer eieren mogen leveren, dan kunnen we weer vooruitkijken.”

Petitie

Gea van Maanen is een zus van Gijsbert. Ze kon het niet langer aanzien hoe haar familie financieel en geestelijk gebukt gaat onder de fipronilkwestie en startte vorige week een petitie waarin ze de overheid oproept om de gedupeerde pluimveehouders niet in de kou te laten staan. „Het gaat om gezinsbedrijven die buiten hun schuld om kapot gemaakt worden”, schrijft Van Maanen. Ook vindt ze dat de maatregelen die de NVWA en de overheid nemen niet in verhouding staan tot het probleem. „Andere Europese landen gaan er anders mee om.”

In een toelichting op haar actie zegt Van Maanen: „Ik zie mijn ouders en broer met de dag verder kapotgaan. Van de stress, de angst en het telkens weer tegen een muur aanlopen. Er moet gewoon iets gebeuren.” Vanmorgen had ze bijna 3600 handtekeningen verzameld. „We gaan door tot minstens 10.000. Dan wil ik de petitie aan de Tweede Kamer aanbieden.”