Een vleugje fipronil heeft een orkaan veroorzaakt. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ontdekte vorige week fipronil in eieren. Die stof hoort niet in de voedselketen en dus blokkeerde de voedselwaakhond 180 pluimveebedrijven. Intussen haalden supermarkten verdachte eieren uit de schappen, controleerden consumenten hun koelkast, weerde de Duitse Aldi Nederlandse eieren en ging de eerste pluimveehouder failliet.

Fipronil zat verstopt in een bestrijdingsmiddel tegen bloedluis. De boeren die het gebruikten, wisten dat niet. De schade voor de pluimveehouderij loopt in de miljoenen.

Kippenboeren van de 137 bedrijven waar inderdaad fipronil in de eieren is aangetroffen staan nu voor een moeilijke keus: ruimen of ruien. Ruimen betekent: alle leghennen worden vergast en afgevoerd, en de boer kan –wellicht– met een schone lei beginnen. Ruien betekent dat de veehouder de dieren kunstmatig in de rui brengt, waardoor ze hun vet zullen verbruiken en de fipronil gaandeweg verdwijnt. Maar dat laatste kan maanden duren.

Of boeren van wie het bedrijf is geblokkeerd zullen kiezen voor ruimen, hangt onder meer af van de leeftijd van de leghennen, zegt Johan Boonen van LTO Nederland. „Een leghen gaat anderhalf jaar mee. Als de dieren al 13 of 15 maanden oud zijn, kan het zijn dat een boer gaat ruimen. Heeft hij net nieuwe leghennen, dan is dat waarschijnlijk niet interessant.” De dieren in één stal zijn allemaal van dezelfde leeftijd.

Dat „een storm in een glas water” –zoals voedingswetenschapper Martijn Katan de fipronilkwestie noemde– kan leiden tot de massale vernietiging van eieren en de vroegtijdige dood van vele kippen, laat zien dat de maatschappij in „een morele valkuil” terechtgekomen is. „We zitten vast in een goed functionerend systeem – met rotte plekken”, zegt Bart Gremmen, hoogleraar ethiek en levenswetenschappen aan Wageningen Universiteit. „Trouwens, wist je dat kippen 10, en sommige rassen zelfs 20 jaar kunnen worden? Het hele systeem is uit balans.”

Nederland loopt voorop met een Wet dieren, waarin de intrinsieke waarde van een dier wordt erkend. Dat betekent dat een dier nooit alleen als een middel voor iets mag worden gebruikt. Voor landbouwdieren maakt de wet uitzonderingen. Wetten voor dieren in het wild zijn er ook, maar daar heeft de kip of het vleesvarken evenmin iets aan.

Het is –naast de dierethiek en de wetten van de economie– tijd voor een nieuwe ethiek, vindt Gremmen: voor de dierlijke productiesystemen. Die moet landbouwdieren uit het grijze gebied halen en helder maken hoe we met hen en hun producten omgaan. Ze zouden niet volgens de wetten van de economie behandeld moeten worden. „Iets wat wettelijk is toegestaan en economisch logisch is, kan toch immoreel zijn. Dat is onderhand wel doorgedrongen. Het punt is: het is praktisch onmogelijk om 30.000 kippen uit een kooi te halen, de hokken schoon te maken en de dieren weer terug te zetten. Het systeem kan het niet aan.” Stallen maken met materialen waarin bloedluis zich niet kan verstoppen: dat is een concreet voorbeeld van zo’n nieuwe ethiek.

Hoe groot stallen zijn, maakt niet uit, stelt hij. „Of je nu een hotel hebt met drie gasten of met 200: de kern is dat de kamers in orde zijn. Kwaliteit van leven zegt niks over grootte.”