Incest grijpt diep in in het leven van een meisje. Lichamelijk, psychisch, maar ook in haar geloofsbeleving. Wat gebeurt er met het godsbeeld van vrouwen na een incestervaring? Adriana Balk-van Rossum (64) uit Ede onderzocht het en promoveert maandag aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam hierop.

Balk mailde of sprak bijna zestig christelijke vrouwenmet een incestervaring, in de leeftijd van 21 tot 84 jaar. Ze kwam in contact met hen na een oproepje in regionale en landelijke kranten, waaronder ook het Reformatorisch Dagblad, in tijdschriften en via internet.

De enorme ellende die incest veroorzaakt, raakte de promovenda. Vrijwel alle deelnemers kampen met een scala aan klachten zoals angsten, depressie, eenzaamheid en een laag zelfbeeld. Ze zijn hun basisgevoel van veiligheid kwijt en vinden het moeilijk om anderen te vertrouwen.

Incest werkt ook beschadigend in de relatie met God, ontdekte Balk, lid van de hervormde gemeente in Ede. „Vrouwen hebben moeite met bidden, om God te vertrouwen, ze voelen zich verlaten. Een deelneemster aan mijn onderzoek leerde van haar kleuterjuf dat God liefdevol en genadig is. Ze vroeg zich echter af waar die God dan was. Hij houdt vast niet van mij, meende ze, anders zou het misbruik wel stoppen.”

Veel slachtoffers ervaren God in hun kindertijd als een strenge en straffende God, merkte Balk. Desondanks is bij de helft van de vrouwen sprake van een positief godsbeeld. „Hulpverlening en pastoraat spelen hierbij een grote rol. Als daarin de nadruk ligt op het beeld van een liefhebbende God, Die nabij is en helpt, werkt dit helend.”

De andere helft bleef problemen met het godsbeeld houden, vooral in de relatie met God. „Dat kan heel dubbel zijn. Ze wantrouwen Hem, voelen zich in de steek gelaten, maar kunnen God toch niet loslaten. „Daarvoor zit het geloof te diep in mijn genen”, verklaarde een vrouw.”” Van de 57 deelneemsters noemen 46 zich nog christelijk.

De Bijbelse leer heeft in sommige opzichten een negatieve invloed op misbruikte vrouwen, stelt u.

„De Bijbelse nadruk op het eren en gehoorzamen van de ouders blijkt desastreus voor kinderen die te maken hebben met incest. Daders legitimeren hun misbruik aan de hand van het vijfde gebod.

Sommige vrouwen zochten in de Bijbel hoe God tegen hen aankijkt als slachtoffer, als beschadigde vrouw. Ze konden daarover niets vinden. De Bijbel ademt een tijd en cultuur waarin de vrouw ondergeschikt was aan de man, geen rechten had en niet erg positief werd beoordeeld. De christelijke leer is hierbij geen tegenover geweest. Dat raakt mij. Voor deze vrouwen zit er dus een enorm gat in het Evangelie.”

Er staan toch genoeg positieve verhalen in de Bijbel over vrouwen?

„Vrouwen herkennen zich lang niet altijd in de verhalen uit de Bijbel of in de verkondiging. Daarbij komt dat slachtoffers, net als iedereen overigens, luisteren en de Bijbel lezen vanuit hun eigen levenservaring.

In de kerk zou daar in liturgie, verkondiging en pastoraat meer oog voor moeten zijn. Om, voor zover mogelijk, vrouwen niet uit te sluiten of een negatieve beeldvorming van hen te creëren. Een preek over God de Vader kan bijvoorbeeld heel bedreigend overkomen op misbruikte vrouwen. Het is goed als predikanten zich daar bewust van zijn”

Wat verraste u het meest?

„De kracht van vrouwen. Ze doen, ondanks hun traumatische ervaring, mee in de maatschappij. Wel hebben ze regelmatig hulpverlening nodig.

Verder blijkt het beeld dat vrouwen van Jezus hebben nauwelijks beschadigd te zijn door de incestervaring. Ze ervaren Hem als de Nabije, de Liefdevol- le, Degene Die helpt en ondersteunt. Hoewel christenen Jezus zien als God Zelf, blijkt dit in de verhalen dus anders te werken.”

Wat wilt u met uw onderzoek bereiken?

„Rondom incest heerst een zwijgcultuur. Gevoelens van schaamte, schuld en loyaliteit naar de familie maken de drempel voor slachtoffers hoog om erover te praten. Met mijn studie wil ik de openheid en bespreekbaarheid van dit onderwerp in de maatschappij en in de kerken bevorderen.

Een vrouw bracht tijdens een pastoraal bezoek haar incestervaring ter sprake. De enige reactie van de ouderling was dat hij daar weleens over had gehoord. Hij las een stukje uit de Bijbel, bad en maakte dat hij weg kwam. Ik hoop niet dat dit vaker voorkomt.”

Wat kan de kerk betekenen voor incestslachtoffers?

„Veel van hen voelen zich eenzaam en niet begrepen in de kerk. Ambtdragers en gemeenteleden doen nogal eens een eenzijdig appel op het slachtoffer om de dader te vergeven. Als die dat niet kan, kan dit leiden tot een vergroting van het schuldgevoel en een versterking van een negatief godsbeeld.

Het helpt vrouwen als predikanten incest benoemen als kwaad. Als ze voorbede voor hen doen. En dan niet in het rijtje van de psychisch zieken en de zwakken.”

Slachtoffer incest aan het woord

Alma (54): „God was voor mij een grote, strenge agent, die alles zag en Hij heeft niet ingegrepen? Hij liet het zelfs keer op keer toe. Dat klopt voor mijn gevoel nog steeds niet. Later had ik meer het gevoel dat God een liefhebbende Vader was, maar daar geloof ik niet meer in. Een vader die zijn kind liefheeft, beschermt zijn kind.”

Jacolien (24): „Een God Die mij draagt, maar wat doe ik dan omdat ik zondig ben? En waar was Hij dan toen ik daar in dat bed lag en mijn broer mij misbruikte? Waarom heeft Hij dit toegelaten? Wie is Hij eigenlijk? Mag ik wel boos zijn op God? Waarom gebeurt dit? Wat vindt God eigenlijk van mij? Houdt Hij van mij of niet? God kan niet van mij houden, want ik liet het toe dat ik misbruikt werd. Ik heb het verzwegen. God vindt vast dat ik mij aanstel, dat ik maar gewoon door moet gaan (want dat zeiden mijn ouders ook). Maar, ik wist zeker dat Hij mij gedragen heeft, want dat was mijn ervaring.”

Wendy (49): „God hoorde me kennelijk niet. Diep binnen in mij wist ik wel dat het anders was. Dat God óók zag wat er allemaal gebeurde met mij. Het kón toch niet anders dan dat Hij ook verdriet moest hebben om wat Hij in mijn slaapkamer zag gebeuren? Hij was toch mijn Vader en mijn Vriend?”

Renate (50): „Dus dat God eigenlijk altijd wel bij mij was, alleen, ja… onzichtbaar gemaakt door de mensen om mij heen, maar dat Hij net zo hard meehuilde met mijn tranen als ikzelf huilde.”

ikmeldhet.nl voor contact met het Reformatorisch Meldpunt voor seksueel misbruik.