Het Huis van het Protestantisme symboliseert de marginale positie van de Belgische protestanten. De blokkendoos aan de Brogniezstraat in Anderlecht is gespeend van alle luxe. Het pand biedt onderdak aan de staf van de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB), het kantoor van de Federale Synode van Protestantse en Evangelische Kerken en de Administratieve Raad van de Protestants-Evangelische Eredienst (Arpee). Ook de Kerk der Zevendedags Adventisten, de ontwikkelingsorganisatie Protestantse Solidariteit en nog wat kleinere clubs vonden er een plek.

Prof. Geert Lorein ontvangt zijn bezoek in de eenvoudige vergaderzaal van de Federale Synode. Gedurende het hele gesprek weegt hij zijn woorden zorgvuldig, vanwege zijn functie als covoorzitter van de Arpee, naast synodevoorzitter Steven Fuite van de VPKB. De verhoudingen zijn kwetsbaar.

Uw synode vertegenwoordigt protestantse en evangelische kerken in België. Wat is het verschil?

„Men probeert soms die twee termen tegen elkaar uit te spelen, maar daar doe ik niet aan mee. Evangelisch is voor mij hetzelfde als confessioneel. De kernpunten van de Reformatie vind je terug in de geloofsbelijdenis van de World Evangelical Alliance. Die hebben we opgenomen in de statuten van de Federale Synode. We verwachten van de achttien aangesloten denominaties dat ze zich houden aan deze confessie én aan hun eigen belijdenis. Binnen die grenzen zijn er behoorlijke verschillen. Zowel het Gereformeerd Overleg Vlaanderen als charismatische kerken vallen onder de Federale Synode.”

Wat was in 1998 de reden om die op te richten?

„De specifieke kerkelijke situatie in België. Wij kennen formeel de scheiding van kerk en staat, maar in werkelijkheid is er sprake van een geregelde verhouding tussen overheden en levensbeschouwingen. In de jaren negentig stelde de overheid vast dat de evangelische kerken een steeds groter deel van het protestantisme in België gingen uitmaken. Die wilden zich niet verbinden aan de VPKB, vanwege het pluralisme in deze kerk. Dat heeft geleid tot de vorming van een tweede synode. Voor de kerken zelf was belangrijk dat ze door de overheidserkenning niet langer als sekten werden beschouwd. Op verzoek van de overheid hebben beide synoden samen de Administratieve Raad van de Protestants-Evangelische Eredienst gevormd. Die voert het overleg met de overheid.”

Een klein aantal kerken sloot zich bij geen van beide synoden aan. Waarom niet?

„Als synodevoorzitter of covoorzitter van de Arpee kan ik me niet uitspreken over mensen die bij ons nooit de aanvraag voor toetreding hebben gedaan. Wanneer ik als wetenschappelijke observator spreek, dan zie ik dat een aantal groepen erg op zijn onafhankelijkheid gesteld is. Daarnaast zijn er migrantenkerken die niet onmiddellijk de weg naar de kerkelijke structuur vinden. En er zijn de groepjes die vanwege hun extreme opvattingen noch door de VPKB, noch door de Federale Synode geaccepteerd zullen worden.”

Worden voorgangers van erkende gemeenten per definitie door de overheid betaald?

„Nee, zeker niet! De Federale Synode vertegenwoordigt ruim 500 gemeenten en heeft 25 gefinancierde predikantsplaatsen. De VPKB inclusief de partnerkerken, samen zo’n 200 gemeenten, heeft er ongeveer 110, door de veel langere relatie met de overheid. Bij de oprichting van de Federale Synode speelde de wens om predikantsplaatsen betaald te krijgen nauwelijks een rol. Veel belangrijker, zeker aan Vlaamse zijde, was de wens om meer invloed te krijgen op het protestantse godsdienstonderwijs aan de openbare scholen. In de loop der jaren groeide binnen de Federale Synode het inzicht dat het principieel niet verwerpelijk is om overheidsfinanciering te aanvaarden, al is er nog altijd een beweging die gefinancierde predikantsplaatsen afwijst.”

Wat betekent de herdenking van 500 jaar Reformatie voor de protestanten in België?

„Inhoudelijk is het protestantisme hier heel ver uitgewaaierd. Binnen de VPKB zijn er nogal wat die zich alleen historisch met de Reformatie verbonden weten, maar niet confessioneel. Daartegenover zou een deel van de achterban van de Federale Synode het liefst met één grote sprong terugkeren naar de nieuwtestamentische tijd en alles wat daartussen zit vergeten. Dat zie ik wel afnemen. Er is een groeiend besef dat we behoren tot de protestantse familie.”

Wat is kenmerkend voor het protestantisme in België?

„Dat de evangelische kerken veruit in de meerderheid zijn ten opzichte van de traditionele presbyteriaans-synodale kerken. Overigens is het verschil in de praktijk kleiner dan wordt gesuggereerd. Heel wat evangelische gemeenten stellen vast dat de voorganger niet alles alleen kan. Daarom worden er naast hem oudsten aangesteld. Voor zaken die de kennis of draagkracht van de gemeente overstijgen, zoekt men steun bij verwante gemeenten. Bijna iedereen voelt aan dat het totale independentisme grote bezwaren heeft.”

Wat is eigen aan de Belgische protestanten?

„Het besef deel uit te maken van een kleine minderheid. Dat doet wat met je. Aanvankelijk behoorde een groot deel van de Belgische protestanten bovendien tot de ”kleine luyden”. In mijn kerkelijke omgeving was ik een van de weinigen die vwo deed. Dat is de laatste 25 jaar enorm veranderd. Het idee dat ook de voorgangers van evangelische gemeenten gebaat zijn met meer opleiding, wordt met enige vertraging opgepakt.”

Zijn er theologen die in België grote invloed hebben gehad?

„In de jaren zeventig Hall Lindsey, door zijn boeken. George Winston is als directeur van het Bijbelinstituut België van grote betekenis geweest. In Vlaanderen hebben Richard Haverkamp, grondlegger van de Evangelische Christengemeenten Vlaanderen, en Johan Lukasse van de Belgische Evangelische Zending relatief grote invloed gehad. En niet te vergeten J. K. Overbeeke, vele jaren de drijvende kracht achter het blad De Kruisbanier. Het was zijn verlangen om daarmee Bijbelgetrouwe protestanten in Vlaanderen te verbinden. In Franstalig België had het blad Le Messager Evangélique dezelfde functie.”

Hoe is de huidige verhouding van de Belgische protestanten met de Rooms-Katholieke Kerk?

„Mijn relatie met rooms-katholieke verantwoordelijken is in het algemeen goed. Het Tweede Vaticaans Concilie heeft een mentaliteitsverandering teweeggebracht. Nog belangrijker zijn de gewijzigde getalsverhoudingen. De olifant is kleiner geworden, de muis groter. We hebben nu gemeenschappelijke belangen. En we delen hoe dan ook dezelfde basisconfessie. Dat besef wordt versterkt door de algehele secularisatie. Als je ervoor kiest om je in je eigen kring op te sluiten, hoef je over dit onderwerp niet na te denken, maar dat is niet mijn keuze. Ik pleit waar mogelijk voor samenwerking, zonder de eigen identiteit te verdoezelen.”

Is de relatie met de VPKB veranderd sinds het ontstaan van de Federale Synode?

„Er is nu sprake van een gelijkwaardige relatie richting de overheid. Ook in de beeldvorming zie ik wel iets veranderen. Vroeger wekten evangelische gemeenten de indruk dat het binnen de VPKB een en al vrijzinnigheid is. Daar wordt nu toch wat genuanceerder over gedacht. Dat neemt niet weg dat er in de samenwerking binnen de Arpee spanningsvelden zijn. Het actuele strijdpunt is de omgang met homoseksualiteit. De Federale Synode heeft daarover een document opgesteld en aanvaard. Het theoretische gedeelte is afkomstig uit het rapport van de Christelijke Gereformeerde Kerken over dit onderwerp, het praktische deel komt uit Frankrijk. Kort samengevat komt het neer op aanvaarding van de homoseksuele mens en afwijzing van de homoseksuele praxis. Sinds 2013 ligt er een conflict met de VPKB rond de vraag of een praktiserende homoseksueel een vertegenwoordigende functie binnen de Arpee kan uitoefenen. Complicerende factor is de wijze van vacaturestelling. We moeten eruit zien te komen, want het voortbestaan van de Arpee is van wezenlijk belang voor het protestantisme in België.”

Hoe ziet u de toekomst voor de Belgische protestanten?

„Als ik me beperk tot de achterban van de Federale Synode, zijn we heel dankbaar dat de meeste autochtone gemeenten standhouden. De groei komt van de migrantenkerken. Persoonlijk hoop ik op een ontwikkeling naar meer kwaliteit, openheid en ruimdenkendheid, zonder dat we in een neo-evangelisch of vrijzinnig klimaat belanden. De grootste uitdaging is de vervanging van de huidige voorgangers, die vaak op leeftijd zijn. Willen we klonen van deze garde, dan wordt het moeilijk. Belangrijk is dat we vertrouwen hebben in de nieuwe generatie, en die niet vastpinnen op twistpunten die, afgezet tegen de kernpunten van de Reformatie, van beperkte betekenis zijn.”

Prof. Geert Lorein

Geert Lorein (1959) groeide op in Antwerpen, waar het ouderlijk gezin tot een gemeente van de Belgische Evangelische Zending behoorde. Hij studeerde klassieke en Bijbelse taal- en letterkunde aan de Katholieke Universiteit Leuven en theologie aan het Bijbelinstituut-België en de Faculté Libre de Théologie Evangélique in Vaux-sur-Seine. Naast deze studies doceerde hij aan verschillende scholen Grieks en Latijn. In 1997 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit Groningen op de studie ”Het thema van de Antichrist in de intertestamentaire periode”. Aansluitend werkte hij een jaar als postdoc-onderzoeker aan de Theologische Universiteit Kampen. Van 1983 tot 1989 en vanaf 1996 doceerde hij Oude Testament aan het Bijbelinstituut-België, dat opging in de Evangelische Theologische Faculteit Leuven (ETF). Sinds 2012 is hij hoogleraar aan de ETF. In hetzelfde jaar werd hij verkozen tot voorzitter van de Federale Synode van Protestantse en Evangelische Kerken in België en covoorzitter van de Administratieve Raad van de Protestants-Evangelische Eredienst, naast ds. Steven Fuite, synodevoorzitter van de Verenigde Protestantse Kerk in België. Lorein is lid van de Vrije evangelische gemeente van Leuven, gehuwd en vader van een zoon en drie dochters.

serie ”Protestant in België”

Dit is het laatste deel van een serie over Belgische protestanten. De vorige delen verschenen 25, 27 en 31 januari en 1 februari.